အစိုးရဌာနမ်ားသို႔ ျပည္သူတစ္ဦး အေနျဖင့္ မိမိတို႔သိလိုေသာ ေမးခြန္းမ်ား ေမးျမန္းလၽွင္ ၁၀ ခုတြင္ ၃ ခုေလာက္ တိက်ေသခ်ာစြာ သိခြင့္ရလၽွင္ ကံေကာင္း လွသည္။လိုခ်င္ေသာအေျဖမရ၊ မတိက်လွ သည္က ထက္ဝက္နီးပါးရွိၿပီး “ေျဖခြင့္မရွိပါ “၊ ” ခင္ဗ်ားတို႔ သိခြင့္မရွိဘူး” စသည္ျဖင့္ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျပကာ ျငင္းဆိုသည္ ကလည္း မနည္းလွေပ။ ကံမေကာင္းလၽွင္ ျပႆနာအရွာခံရမည္ ျဖစ္သည္။ သတင္း မီဒီယာမ်ားသည္ပင္ ဤသို႔ ႀကဳံေတြ႕ရေလ့ ရွိသည္။
ဤသို႔ျဖစ္ပ်က္ေနျခင္းသည္ အစိုးရ ဌာနမ်ားႏွင့္ ျပည္သူမ်ား အၾကားတြင္ သာမဟုတ္ အစိုးရႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ ႐ြက္ေနသည့္ ပုဂၢလိက လုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ ျပည္သူမ်ားအၾကားတြင္လည္း ျဖစ္ပ်က္ လ်က္ရွိေလသည္။ ဥပမာေဆာင္ရေသာ္ ေတာနယ္တစ္ခုတြင္ ( BOT အရ ) ကုမၸဏီ တခုက လမ္းေဖာက္ရန္ဟုဆိုကာ ေဒသခံ တစ္ဦး၏ ဥယ်ာဥ္ကို ပိုင္ရွင္အား အသိ မေပးဘဲ ေျမထိုးစက္ျဖင့္ ထိုး၏။ ဥယ်ာဥ္ ပိုင္ရွင္က ကုမၸဏီတာဝန္ရွိသူ ဟုဆိုေသာ ပုဂၢိဳလ္အား ေမးျမန္းရာ ထိုသူက အစိုးရႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္႐ြက္သည့္ လုပ္ငန္းျဖစ္ ေၾကာင္း၊ အစိုးရ၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ရၿပီးျဖစ္၍ အသိေပးစရာ မလိုေၾကာင္း မေခ်မငံေျပာ သည္။ ဆက္လက္၍ ပိုင္ရွင္မွ အစိုးရခြင့္ျပဳ ထားသည္ဆိုေသာ စာ႐ြက္စာတမ္း အေထာက္အထားမ်ားျပရန္ ေတာင္းဆိုသည့္ အခါ ခင္ဗ်ား သိခြင့္မရွိပါ၊ ဒါအစိုးရနဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ဟာဟု ေျပာလႊတ္လိုက္သည္။
ကိုလွသည္ စားေသာက္ဆိုင္ ဖြင့္ရန္ အစိုးရဌာနတစ္ခုတြင္ လိုင္စင္ေလၽွာက္ သည္၊၊ မည္သည့္အခ်ိန္တြင္ လိုင္စင္ ရမည္နည္းဟု တာဝန္ရွိသူထံ ေမးျမန္းရာ တစ္ပတ္ဆယ္ရက္ေလာက္ေပါ့ ဟူေသာ မတိက်ေသာ အေျဖသာရလိုက္သည္။ ဆယ္ရက္ခန္႔ၾကာ၍ ဌာနကို သြားေရာက္ ေမးျမန္းရာ တင္ေပးထားပါတယ္။ ဟိုက မက်လာေသးလို႔ပါ ဟူေသာ အေျဖကိုသာ ရေလသည္။ ထို႔အတူပင္ ႏိုင္ငံသား စိစစ္ ေရးကတ္ျပားျပဳလုပ္သူမ်ားႏွင့္ အိမ္ေထာင္စု စာရင္းျပဳလုပ္သူမ်ားသည္လည္း အမ်ား အားျဖင့္ မည္သည့္အခ်ိန္တြင္ ရရွိမည္ကို တိတိက်က် သိရရန္ ခဲယဥ္းေပသည္။
အခ်ိဳ႕ေသာ ဌာနမ်ား အထူးသျဖင့္ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕မ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ေမး ခြန္းထုတ္ရသည့္ကိစၥမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္ လုံၿခဳံေရး၊ လၽွိဳ႕ဝွက္ဥပေဒ စသည္တို႔ကို အေၾကာင္းျပ၍ အျငင္းခံရေလ့ရွိသည္။ ဤအေျခအေနသည္ စစ္အစိုးရ၏ အုပ္ခ်ဳပ္ မႈေအာက္တြင္ အေျခတည္လာခဲ့ၿပီး ျပည္သူ မ်ားအေနျဖင့္ သိထိုက္ပါေသာ္လည္း အတြင္းက်က် သိခြင့္မရသည့္ အေျခ အေနမ်ားစြာ၊ အခ်ိန္ကုန္ လူပင္ပန္း၍ လာဘ္ထိုးမွရမည့္ အေျခအေနမ်ိဳးႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေနရဆဲပင္ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ျပည္သူ မ်ားနစ္နာေနရမႈမ်ားကို ျပည္သူ႕အစိုးရ တစ္ရပ္အေနျဖင့္ ကုစားရန္လိုေပသည္။
ဤေနရာတြင္ သတင္းအခ်က္အလက္ ရရွိခြင့္ ( Right To Information ) သည္ အေရးပါလာသည္။ သတင္းအခ်က္အလက္ ရရွိခြင့္ (RTI)ဆိုသည္မွာ ျပည္သူမ်ား အေနျဖင့္ အစိုးရဌာနမ်ားမွ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ရယူသိရွိပိုင္ခြင့္ပင္ ျဖစ္သည္။ သတင္းအခ်က္အလက္ ရရွိခြင့္သည္ ျပည္သူတိုင္းႏွင့္ဆိုင္ေသာ လူ႕အခြင့္အေရးတစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္သည္။
ဒီမိုကေရစီ စနစ္အရဆိုရင္ ျပည္သူ မ်ားက ေ႐ြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ထားေသာ ျပည္သူ႕အစိုးရသည္ သတင္းအခ်က္ အလက္မ်ားကို ျပည္သူမ်ားကိုယ္စား ထိန္းသိမ္းေပးထားျခင္းသာျဖစ္၍ ျပည္သူ တိုင္းမွ ထိုသတင္းအခ်က္ အလက္မ်ားကို ေတာင္းခံပိုင္ခြင့္ ရယူပိုင္ ခြင့္ရွိေပသည္။ ထို႔အျပင္ ျပည္သူ႕ဘ႑ာကို အသုံးျပဳ ေဆာင္႐ြက္ေသာ ပုဂၢလိက လုပ္ငန္း မ်ားသည္လည္း ျပည္သူမ်ားမွ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ေတာင္းခံလာလၽွင္ ေပးရန္ တာဝန္ရွိေပသည္။
ဒီမိုကေရစီ စနစ္က်င့္သုံးေသာ ႏိုင္ငံအမ်ား စုတြင္ RTI ကို ဥပေဒတစ္ရပ္အျဖစ္ ျပ႒ာန္း က်င့္သုံး ၾကသည္။ အာရွတြင္ အိႏၵိယ၊ သီရိလကၤာ၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ ထိုင္း စေသာႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ အဂၤလန္၊ အေမရိကန္၊ မကၠစီကို ကေနဒါ၊ ယူဂန္ဒါ၊ ခ်ီလီ၊ ဟန္ေဂရီ စေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ RTI ဥပေဒကို ျပ႒ာန္းက်င့္ သုံး ၾကသည္။
အဆိုပါ RTI ဥပေဒကို က်င့္သုံးရ သည့္ ေယဘုယ် ဦးတည္ခ်က္ ၃ ခ်က္ ရွိ သည္။ ပထမအခ်က္မွာ အစိုးရ၏ မူဝါဒ ခ်မွတ္ရာတြင္ ျပည္သူတို႔၏ပါဝင္မႈ တိုး တက္လာေစရန္ ျဖစ္သည္။ ဒုတိယ အခ်က္မွာ အစိုးရ၏ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈႏွင့္ တာဝန္ယူတာဝန္ခံမႈ ပိုမိုတိုးတက္ ေစရန္ ျဖစ္ၿပီး တတိယအခ်က္မွာ အစိုးရဝန္ထမ္း မ်ား၏ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈ၊ သယံဇာတ အရင္းအျမစ္မ်ား စီမံခန္႔ခြဲရာတြင္ အေလ လြင့္ျဖစ္မႈမ်ားကို ေလၽွာ႔ခ်ရန္ ျဖစ္သည္။
ဤဥပေဒကို ျပ႒ာန္းက်င့္သုံးေနသည့္ ႏိုင္ငံအမ်ားစုတြင္ ဤဥပေဒေၾကာင့္ ရရွိလာသည့္ အက်ိဳးေက်းဇူး ၇ ခုခန္႔ ရွိသည္။
နံပါတ္(၁)
အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈကို ေလၽွာ႔ခ် ႏိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္။
ဥပမာအားျဖင့္ ျပည္သူတစ္ဦးသည္ လိုင္စင္ေလၽွာက္ရာတြင္ လုပ္ေဆာင္ရမည့္ အခ်က္မ်ား၊ ေဆာင္ရမည့္အခြန္မ်ားႏွင့္ မည္သည့္ေန႔ရက္တြင္ ရရွိမည္ စသည္ကို တိက်စြာ သိရွိခြင့္ရထားပါက ဝန္ထမ္းမ်ား လာဘ္ေငြယူသည္ မယူသည္ကို ခ်က္ခ်င္း သိရွိတုံ႔ျပန္ ႏိုင္မည္ျဖစ္သည္။
နံပါတ္(၂)
အစိုးရႏွင့္ျပည္သူလူထု ပူးေပါင္း ေဆာင္ ႐ြက္မႈတိုးလာျခင္း ျဖစ္သည္။
ျပည္သူမ်ား၏ ဘ၀မ်ားအေပၚ သက္ေရာက္မႈရွိမည့္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္ျခင္းမ်ားတြင္ ျပည္သူတစ္ဦးခ်င္း စီအလိုက္ ထိေရာက္စြာပါဝင္ႏိုင္မႈသည္ ဒီမိုကေရစီကို ပိုမိုအားေကာင္းေစမည္ ျဖစ္သည္။
နံပါတ္(၃)
အစိုးရ၏ တာဝန္ယူမႈ၊တာဝန္ခံမႈ တိုးတက္ေစရန္ တြန္းအားေပးႏိုင္ျခင္း ျဖစ္ သည္။
ျပည္သူမ်ားအေနျဖင့္ အစိုးရထံမွ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ရရွိထားပါက အစိုးရ၏ လုပ္ကိုင္ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားအေပၚ ပြင့္လင္းစြာ ေမးခြန္းထုတ္ျခင္း၊ ေဝဖန္ ေထာက္ျပျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္ေပမည္။
နံပါတ္(၄)
ဂုဏ္သိကၡာပိုင္းဆိုင္ရာႏွင့္ တစ္ဦးခ်င္း စီအတြက္အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ား ပိုမိုရရွိလာ ျခင္းျဖစ္သည္။
ဥပမာအားျဖင့္ အိႏၵိယတြင္ ႏိုင္ငံသား တဦးသည္ လိုင္စင္တစ္ခုသြားေလၽွာက္သည္ ဆိုလၽွင္ RTI ဥပေဒအရ အဆိုပါလိုင္စင္ ႏွင့္ပက္သက္ေသာ မိမိသိလိုသည့္ အေသး စိတ္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား (မည္သည့္ အခ်ိန္တြင္ရမည္ စသည္ျဖင့္) အစိုးရထံမွ ေတာင္းယူခြင့္ ရွိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ယင္းဥပေဒသည္ ႏိုင္ငံသားတိုင္း အတြက္ အေထာက္အကူေက်းဇူး ျပဳေလ သည္။ ဤဥပေဒအရ အစိုးရ၏ မည္သည့္ဌာန မည္သည့္အေၾကာင္းကို ျဖစ္ေစ ျပည္သူက သိလို၍ သတင္း အခ်က္အလက္ ေတာင္းခံလာလၽွင္ သက္ ဆိုင္ရာဌာန တာဝန္ရွိသူက ခိုင္လုံေသာ အေၾကာင္းျပခ်က္မရွိဘဲ ျငင္းပယ္ခြင့္ လုံး၀ မရွိေပ။
နံပါတ္(၅)
သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား သိရွိေန ျခင္းေၾကာင့္ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ ပိုမိုအေထာက္အကူျပဳ လာႏိုင္ျခင္းျဖစ္သည္။
အစိုးရဌာနမ်ားတြင္ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစသည့္ သတင္းအခ်က္အလက္ မ်ားစြာ ထိန္းသိမ္းထားေပသည္။ ဥပမာ အားျဖင့္ တင္ဒါေခၚယူျခင္း၊ ကန္ထ႐ိုက္၊ ႂဥႊ၊ လုပ္ငန္းလိုင္စင္ခ်ေပးျခင္း၊ ယွဥ္ၿပိဳင္ လုပ္ကိုင္ေစျခင္း မ်ားအတြက္ တိက်ေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား သိရွိေနရန္ လို သည္။
နံပါတ္(၆)
လူ႕အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားကို ေလၽွာ႔ခ်ေပးႏိုင္ျခင္းျဖစ္သည္။
လူ႕အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ျပည္သူအမ်ားမသိရွိ၊ လၽွိဳ႕ဝွက္သည့္ေနရာမ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားေလ့ ရွိသည္။ ဥပမာ အက်ဥ္းဦးစီးဌာနမွ အက်ဥ္း သားမ်ားအေပၚ မည္သို႔ ေဆာင္႐ြက္ေပး ရမည္ကို ျပည္သူမ်ားမွ တိက်စြာ သိရွိခြင့္ ရွိေနပါက ေထာင္အာဏာပိုင္မ်ား လူ႕အခြင့္ ေရးခ်ိဳး ေဖာက္မေဖာက္ သိႏိုင္ေပမည္။ အထူးသျဖင့္ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားအတြက္ သတင္းအခ်က္အလက္ ေတာင္းယူရာတြင္ အစိုးရသည္ မည္သည့္ အေၾကာင္းျပခ်က္မၽွ မေပးဘဲ ႁခြင္းခ်က္မရွိ ထုတ္ေပးရမည္ ျဖစ္သည္။
နံပါတ္(၇)
ပြင့္လင္းျမင္သာမႈေၾကာင့္ ျပည္သူမ်ား ၏ ပူးေပါင္းပါဝင္မႈ၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးေဆာင္႐ြက္ ခ်က္မ်ားအေပၚ ကိုယ္ပိုင္အျဖစ္ ခံယူမႈ (သတညနမ်႕ငစ) မ်ားတိုးလာႏိုင္ၿပီး ေကာင္းမြန္သည့္ဖြံၿဖိဳးတိုးတက္မႈ ပိုမိုရရွိ လာျခင္း ျဖစ္သည္။ဥပမာ ႐ြာ၏ စာသင္ေက်ာင္းကို အစိုး ရမွ ႐ြာသားမ်ားႏွင့္ပူးေပါင္းေဆာင္႐ြက္၍ ပြင့္လင္းျမင္သာစြာ အေလအလြင့္မရွိတည္ ေဆာက္ေပးႏိုင္ခဲ့ပါက ႐ြာသားမ်ား၏ စိတ္ဆႏၵတြင္ မိမိတို႔ ေက်ာင္းဟူေသာ ခံစားမႈမ်ိဳးရွိလာၿပီး ပိုမိုအက်ိဳးျပဳလာၾကျခင္း ျဖစ္သည္။
ကၽြႏ္ုပ္တို႔ႏိုင္ငံတြင္မူ အဆိုပါ RTI ဥပေဒအား ေရးဆြဲရန္ အစိုးရႏွင့္ အရပ္ဘက္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားက ႀကိဳးပမ္းလ်က္ရွိပါ သည္။
ဤဥပေဒကို က်င့္သုံးႏိုင္ရန္ အစိုး ရဌာနပိုင္းတြင္ ျပင္ဆင္မႈမ်ားစြာ ျပဳလုပ္ ရမည္ျဖစ္သည္။ ျပည္သူလူထု သိရွိ လိုသည့္ သတင္းအခ်က္အလက္ကို အဆင္ ေျပလြယ္ကူစြာ ေပးႏိုင္ရန္ အစိုးရဌာနမ်ား၌ ယႏၲရား စနစ္မရွိေသးေခ်။ သတင္းအခ်က္ အလက္ အမ်ားစုမွာ စာ႐ြက္မ်ားျဖင့္ မွတ္ တမ္းတင္ထားျခင္းသာျဖစ္၍ ရွာေဖြရန္ ခက္ခဲသည့္ အေနအထားမ်ိဳး ႀကဳံရႏိုင္သည္။
ဥပမာ လြန္ခဲ့ေသာ အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ခန္႔မွ အခ်က္အလက္မ်ားကို ျပည္သူတစ္ဦးမွ ေတာင္းခံလာပါက ရွာေဖြေပးရန္မွာ မလြယ္ ကူလွေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ အဆိုပါ မွတ္တမ္း မွတ္ရာမ်ားကိုလည္း ကြန္ပ်ဴတာ စနစ္ျဖင့္ စနစ္တက် မွတ္တမ္းတင္ႏိုင္ေအာင္ ႀကိဳး ပမ္းရေပမည္။ သို႔မွသာ သိလိုေသာ သတင္းအခ်က္အလက္ကို တိက်ျမန္ဆန္စြာ ထုတ္ေပးႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ ဥပေဒပိုင္းဆိုင္ ရာ သေဘာတရားအရမူ အဆိုပါ RTI ဥပေဒသည္ အျခားလၽွိဳ႕ဝွက္ ဥပေဒမ်ား ကို လႊမ္းမိုးရမည့္သေဘာ ရွိသည္။
အစိုးရသည္ ႏိုင္ငံေတာ္လုံၿခဳံေရးႏွင့္ လၽွိဳ႕ဝွက္ ဥပေဒမ်ားကို အေၾကာင္းျပကာ ျပည္သူမ်ားကို သတင္းအခ်က္အလက္ မေပးၾကေခ်။ RTI ဥပေဒတြင္ မူ အဓိက အားျဖင့္ ျပည္သူမ်ား သတင္းအခ်က္ အလက္ ရရွိပိုင္ခြင့္အတြက္ အဆင္ေျပ လြယ္ကူေသာ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား၊ မထုတ္ျပန္ေပးႏိုင္ေသာ သတင္းအခ်က္ အလက္ အေသးစိတ္စာရင္းႏွင့္ ယင္း အတြက္ ခိုင္လုံေသာ အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ား၊ ေတာင္းဆိုထားသည့္ သတင္းအခ်က္ အလက္ကို ထုတ္ေပးရမည့္ အခ်ိန္ကန္႔သတ္ခ်က္ (. . . . . .ရက္ အတြင္းထုတ္ေပးရန္)၊ သတင္းအခ်က္ အလက္ေတာင္းဆိုသူကို အဟန္႔အတား ျပဳေသာဝန္ထမ္းကို အေရးယူႏိုင္မည့္ အခ်က္မ်ား၊ ေတာင္းဆိုသည့္ သတင္း အခ်က္အလက္ကိုထုတ္ေပးရန္ ျငင္းဆို ခံရပါက ေတာင္းဆိုသူမွ အယူခံဝင္ႏိုင္မည့္ လြတ္လပ္ေသာ အဖြဲ႕အစည္း (အဆိုပါ ကိစၥအား စုံစမ္းစစ္ေဆးႏိုင္၊ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ခ်ႏိုင္ေသာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ိဳး)ႏွင့္ ဌာနတိုင္း တြင္ ျပည္သူမ်ားကို သတင္းအခ်က္အလက္ တာဝန္ခံျပန္ၾကားေပးမည့္ ဝန္ထမ္းမ်ား ထားရွိျခင္း စသည္တို႔ ပါဝင္လာႏိုင္ေပ သည္။
ယေန႔အခ်ိန္တြင္ ကၽြႏ္ုပ္တို႔ႏိုင္ငံသည္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကို က်င့္သုံးလ်က္ရွိသည္။ သို႔ေသာ္ အားနည္းခ်က္ မ်ားစြာရွိေနေသး သည္ကို လက္ခံရေပမည္။ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ယိုယြင္းေနခဲ့ေသာ ႏိုင္ငံေတာ္၏ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးစနစ္ႀကီးကို ကုစားရန္ ယေန႔ျပည္သူ႕ အစိုးရသည္ အားသြန္ခြန္စိုက္ ႀကိဳးစားေန သည္ကို ေတြ႕ျမင္ရပါသည္။ သို႔ေသာ္ သတင္းအခ်က္အလက္ အမ်ားစုမွာ အစိုးရမွ ထိန္းခ်ဳပ္ထားဆဲျဖစ္ၿပီး အက်င့္ ပ်က္ျခစားမႈမ်ားလည္း အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားတြင္ ရွိဆဲပင္ျဖစ္ပါသည္။ ဤ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္မ်ား၊ အားနည္းခ်က္ မ်ားကိုကုစားရန္ႏွင့္ ဒီမို ကေရစီ ပိုမိုခိုင္မာအားေကာင္းလာရန္ သတင္းအခ်က္အလက္ ရရွိခြင့္ဥပေဒသည္ အေထာက္အပံ့ျပဳမည္ဟု ယုံၾကည္မိပါ သည္။
