“မမွားေသာ ေရွ႕ေန၊ မေသေသာ ေဆးသမား”မရွိဘူးဆိုတာေတာ့ ၾကားဖူး ခဲ့ပါတယ္။ အခုေတာ့ “မမွားေသာ အစိုးရဆိုတာ မရွိပါဘူး” ဆိုတာ ထပ္ၾကားရပါတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အစိုးရေတြက မွားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပဲ အထိန္းအေထ(check and balance) ေတြ လုပ္ထားရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေနရာမွာ အစိုးရနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ စဥ္းစားပုံကြဲတာေတြကို အနည္းငယ္ေဆြး ေႏြးလိုပါတယ္။ အဓိကကေတာ့ လူကို ႐ႈျမင္ပုံ ကြဲတဲ့အေပၚ အေျခခံပါတယ္။ လက္ေတြ႕ႏိုင္ငံေရးဝါဒီ (realist) ေတြက ေတာ့ လူသားသဘာ၀ (human nature) ကို ႐ႈျမင္တဲ့ေနရာမွာ လူသားေတြဟာ တကိုယ္ေကာင္းဆန္တယ္ (selfish) မင္းမဲ့စ႐ိုက္ရွိတယ္ (anarchy)၊ တစ္ဦး အေပၚ က်န္တစ္ဦးက ဗိုလ္က်လႊမ္းမိုး ခ်င္တယ္(hegemony)၊ တိရိစၧာန္ ဆန္တဲ့ အ႐ိုင္းစိတ္ရွိတယ္ (animus dominandii)လို႔ ျမင္ၾကပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ ေတြးေခၚပညာရွင္ ဟန္စ္ေမာ္ဂန္ေသာ (Hans Morgen-thau) ရဲ႕စာအုပ္ Politics amongst nations(ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားက ႏိုင္ငံေရး)ကို ကိုးကားေျပာၾကတာပါ။ အဲသည္ ေတာ့ သူတို႔က ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရရဲ႕ အေရးႀကီးတဲ့ အခန္းက႑ကို ျမင္ပါ တယ္။ ခိုင္မာတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရ ရရွိ မယ္လို႔ ျမင္ပါတယ္။(Strong gover-nment)။ အဲဒီမွာ အစိတ္အပိုင္းေတြ ရွိပါတယ္။
– အစိုးရ (Government) – အဲဒီ မွာ သူတို႔ စဥ္းစားခ်က္က အစိုးရဟာ ရဲ၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးကို စြမ္းေဆာင္ ႏိုင္တယ္။ ထိေရာက္တဲ့ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ ႏိုင္စြမ္းရွိမယ္လို႔ ျမင္ထားပါတယ္။
– ေနာက္တစ္ခုက လူဦးေရ
– နယ္ေျမ(terrority) ရွိရမယ္။
– စနစ္တက် ဥပေဒစိုးမိုးမႈ (order) ရွိရမယ္။ (သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး ကြန္ရက္စနစ္မ်ား၊ လူမႈဖူလုံေရး ေထာက္ ပံ့မႈ ရွိရမယ္)
– ျပင္ပ ၿခိမ္းေျခာက္မႈရန္မ်ားကေန ႏိုင္ငံသားမ်ားကို ကာကြယ္မႈေပးႏိုင္ရ မယ္။
ဒါေပမယ့္လည္း လူဆိုတာဟာ မေကာင္းဘူး၊ ေဖာက္ျပန္တတ္တယ္ဆိုတဲ့ အျမင္ေတြေၾကာင့္ အျပန္အလွန္ ထိန္းၫွိ မႈ (check and balance) လုပ္ရမယ္ ဆိုတာမ်ိဳးေတာ့ အေသအခ်ာ ျပင္ဆင္ၾက ပါတယ္။
ဒုတိယအျမင္ကေတာ့ လစ္ဘရယ္ ဝါဒ (Liberalism) ေတြက အစိုးရအေပၚ အျမင္ပါ။ သူတို႔က လူသားသဘာ၀ (Human nature) အေပၚ အျမင္က အေကာင္းျမင္ပါတယ္။ လူဆိုတာ ေကာင္း တယ္။ လူဆိုတာ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္ စဥ္းစား လုပ္ေဆာင္သူမ်ားလို႔ ျမင္ပါ တယ္။ လူသားဆိုတာ အျခားသူမ်ားရဲ႕ အေရးကိစၥကိုပါ စိုးရိမ္ပူပန္ေပးတတ္ ၾကသူမ်ားလို႔လည္း ျမင္ပါတယ္။ အဲဒါ အျပင္ လူေတြလက္ခံက်င့္သုံးၾကတဲ့ ကမၻာလုံးဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္ေတြ၊ တရား မၽွတမႈ၊ ပူးေပါင္း ေဆာင္႐ြက္မႈေတြလည္း ရွိၾကတယ္လို႔ ျမင္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတစ္ခုနဲ႔ တစ္ခုအၾကား မင္းမဲ့၊ မစိုးမိုးႏိုင္ျဖစ္ေနရ တဲ့ အေျခအေနေတြကိုလည္း ႏိုင္ငံတကာ စနစ္ေတြနဲ႔ ရဲသဖြယ္ ထိန္းေက်ာင္းႏိုင္ တယ္လို႔လည္း ျမင္ၾကပါတယ္။ ျပစ္မႈ(sin)၊ အၾကမ္းဖက္မႈ (violence) ေတြ က လူသားေတြ အမူအက်င့္ေၾကာင့္ ျဖစ္ လာတဲ့ ထုတ္ကုန္မ်ားမဟုတ္ဘူး။ မိစၧာ မေကာင္းဆိုးဝါး အဖြဲ႕အစည္းစနစ္မ်ား (evil institutions) တို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ လာတဲ့ကိစၥမ်ားလို႔ ျမင္ပါတယ္။ ဒါ ေၾကာင့္ ဒီအင္စတိက်ဴးရွင္းမ်ားကို ျပဳ ျပင္ဖို႔ ႀကိဳးစားပါတယ္။
ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ ႏႈန္းစံအေျခ ျပဳဝါဒ(constructivists)တို႔ရဲ႕ အျမင္ ပါ။ သူတို႔ကေတာ့ ႏိုင္ငံေရးယဥ္ေက်းမႈ (political culture)ေတြက ႏိုင္ငံတစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု မတူဘူး။ ႏိုင္ငံတစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ျဖတ္သန္းခဲ့ရတဲ့ သမိုင္းေတြက မတူၾက ဘူး။ ဒီအေျခအေနေတြက အစိုးရပုံ သဏၭာန္ေတြကို ဖန္တီးတယ္လို႔ ျမင္ၾက ပါတယ္။ (State has identity.) သူတို႔ ကေတာ့ လူမႈေရး၊ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ အခ်က္ေတြကိုပါ အေလးေပးစဥ္းစားၾက ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္- လူ႕အခြင့္အ ေရး၊ ေ႐ႊ႕ေျပာင္းအေျခခ်မႈ၊ ခရီးသြား လုပ္ငန္းမ်ား၊ ဘာသာေရး၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရး၊ နည္းပညာ၊ ကၽြမ္းက်င္မႈဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အ စည္းမ်ား… ဒါေတြကလည္း အစိုးရစနစ္ ေတြကို ပုံသြင္းေနၾကပါတယ္။
တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ (Accountability)
အစိုးရဆိုတာ မွားႏိုင္ပါတယ္။ မမွားေသာ အစိုးရမရွိဘူးဆိုတာလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ အစိုးရေတြကို အမွားနည္းေအာင္ အထိန္းအေထ(check and balance)နဲ႔ ထိန္းေက်ာင္းရဖို႔ ျဖစ္ လာပါတယ္။ တာဝန္ယူတာဝန္ခံမႈဟာ အစိုးရေကာင္းတစ္ခုျဖစ္ဖို႔ ႏွလုံးသည္း ပြတ္သဖြယ္ ျဖစ္တယ္လို႔လည္း ဆိုၾက ပါတယ္။
တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ (Accountability)က ဘာပါလဲ။ “တာ ဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ” ဆိုတာ အစိုးရအရာရွိ ေတြက ေဆာင္႐ြက္ၾကတဲ့ လုပ္ေဆာင္မႈ မ်ားကို ေစာင့္ၾကည့္ႀကီးၾကပ္မႈ ရွိရမယ္၊ ခံႏိုင္ရမယ္၊ အစိုးရရဲ႕ ေဆာင္႐ြက္ခ်က္ ေတြဟာ ေဖာ္ျပထားတာေတြ (ကတိျပဳ ထားတာေတြ)နဲ႔ လြဲေနသလား၊ ရည္မွန္း ခ်က္မ်ားကို ျပည့္မီသလား၊ အက်ိဳးရွိ ေစရန္ ရည္႐ြယ္ထားတဲ့ လူထု-ရပ္႐ြာ (beneficiaries) ေတြရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းႏိုင္သလား… စသည္ျဖင့္ တုံ႔ျပန္တာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။
ေယဘုယ်အားျဖင့္ “အာဏာလက္ ကိုင္ရွိေနၾကသူမ်ား” (ႏိုင္ငံေရး၊ ေငြေၾကး၊ အျခားပုံစံ)က သူတို႔ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ ေတြအေပၚ တာဝန္ယူျခင္း၊ တာဝန္ခံျခင္း ျပဳတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ လူတစ္ဦး အဖြဲ႕ တစ္ခု၏ လုပ္ေဆာင္မႈမ်ားကို အျခား တစ္ဦးက ေစာင့္ၾကည့္ႏိုင္ရပါမယ္။ လမ္း ၫႊန္အႀကံေပးႏိုင္ရပါမယ္။ သူတို႔ လုပ္ ေဆာင္မႈေတြအေပၚမွာ သတင္း၊ သို႔မဟုတ္ ရွင္းျပခ်က္ (justification) ကို ရယူ ႏိုင္ရပါမယ္။
တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ (Accounta-bility) အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိၾကပါတယ္။ အစိုးရ ၏ တာဝန္ခံမႈ(Public accountability) ဆိုတာ ရွိပါတယ္။ (ဒါကို အေပၚသို႔ တာဝန္ခံမႈလို႔လည္း ေခၚပါတယ္) ဆိုလို တာက အစိုးရအာဏာပိုင္မ်ား (အစိုးရ မ်ား၊ ေ႐ြးေကာက္ခံ ကိုယ္ စားလွယ္မ်ား၊ ဒါမွမဟုတ္ အျခားအစိုး ရဌာနမ်ား)က အစိုးရရဲ႕ တာဝန္ယူတာ ဝန္ခံမႈကို နည္းမ်ိဳးစုံေသာ ယႏၲရားစနစ္မ်ားက တစ္ဆင့္ တာဝန္ခံမႈ ျဖစ္ပါတယ္။ လႊတ္ေတာ္အမတ္ေတြကို မႀကိဳက္ရင္ ျပန္႐ုပ္သိမ္းလို႔ရတဲ့ (Recall rights) ဆိုတာလည္း ဒီလိုနည္းနာထဲက တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရးအရ- တရားေရးအရ တာဝန္ ယူ တာဝန္ခံမႈ(Political and Legal accountability) ဆိုတာလည္း ရွိပါေသးတယ္။ လႊတ္ေတာ္ – တရားေရး ဌာန စသည္တို႔က လုပ္ထုံးလုပ္နည္း အတိုင္း ေဆာင္႐ြက္ၾကတာပါ။ ေယဘု ယ်အားျဖင့္ ေထာင္လိုက္ တာဝန္ခံမႈလို႔ ေခၚၾကပါတယ္။ (ထက္-ေအာက္သေဘာ တာဝန္ခံမႈပါ) သူတို႔က ေျဖၾကားဖို႔ ဆင့္ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ အျပစ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ရာထူးက ျဖဳတ္ႏိုင္ပါတယ္။ အစိုးရဌာန မ်ား၊ ႐ုံးမ်ား၏ လုပ္ေဆာင္မႈမ်ားကို စစ္ေဆးႏိုင္တဲ့ အာဏာရွိၾကပါတယ္။
ဒါအျပင္ စာရင္းစစ္ခ်ဳပ္႐ုံး၊ အက်င့္ ပ်က္ျခစားမႈ တိုက္ဖ်က္ေရးေကာ္မရွင္၊ အြန္ဘာဒ္မင့္႐ုံးမ်ား (ombuds offices) လူ႕အခြင့္အေရး ေကာ္မရွင္မ်ား စတာေတြ လည္း သူ႕က႑နဲ႔သူ ထိန္းၫွိေရး တာ ဝန္ရွိၾကပါတယ္။ သူတို႔ကလည္း အစိုး ရရဲ႕အာဏာကို ျပန္၍ ထိန္းေက်ာင္းၾက ပါတယ္။
ဒီေလာက္နဲ႔ မလုံေလာက္ပါဘူး။ ေထာင္လိုက္တာဝန္ခံမႈ အျပင္၊ အလ်ား လိုက္ တာဝန္ခံမႈ (ေရျပင္ညီတာဝန္ခံမႈ)Horizontal accountability ဆိုတာမ်ိဳး လည္း ရွိပါေသးတယ္။ အစိုးရဌာနေတြ အျပင္ အလ်ားလိုက္တာဝန္ခံမႈမွာ ႏိုင္ငံ သားမ်ား၊ အရပ္ဘက္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္း မ်ား၊ သတင္းမီဒီယာမ်ားကလည္း ေျဖ ၾကားမႈ ရယူႏိုင္ခြင့္ရွိပါတယ္။
ေ႐ြးေကာက္ခံ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စား လွယ္မ်ား၏ အကူအညီကို ယူလို႔ျဖစ္ေစ၊ နစ္နာမႈမ်ားကို ေျဖရွင္းေစႏိုင္ပါတယ္။ လူထုနည္းနဲ႔ ေမတၱာရပ္ခံ၊ ေတာင္းဆို မႈမ်ားလည္း ျပဳႏိုင္ပါတယ္။ လူထုအသံ ႏွင့္ သတင္းမီဒီယာမ်ားကို အသုံးျပဳႏိုင္ပါ တယ္။ အခုမူၾကမ္းျပဳစုေနတဲ့ သတင္းသိ ရွိပိုင္ခြင့္ဥပေဒ (Right to information act) ဟာလည္း ဒီလို ေရျပင္ညီ တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈအတြက္ လုပ္ငန္းတစ္ခု ျဖစ္ပါ တယ္။
ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ (Good governance)
တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ (Accountability) ဟာ ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္(Good governance) အတြက္ အေျခခံအုတ္ျမစ္တစ္ခု ျဖစ္ပါ တယ္။ ဒါ့အျပင္ ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္အတြက္ ေဆြးေႏြးမႈေတြ အမ်ားအျပား ရွိၾကပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ တို႔ ျမန္မာ့စဥ္လာမွာကိုယ္၌က မင္း က်င့္တရား ၁၀ ပါးဆိုတာရွိပါတယ္။
၁။ အလႉေပးျခင္း (ဒါန)
၂။ ငါးပါးသီလ ေဆာက္တည္ျခင္း (သီလ)
၃။ ေပးကမ္း စြန္႔ႀကဲျခင္း (ပရိစာဂ)
၄။ ေျဖာင့္မတ္မွန္စြာ က်င့္ျခင္း၊ (သမၼာပဋိပႏၷ)
၅။ ကိုယ္ႏႈတ္ ႏူးညံ့သိမ္ေမြ႕ျခင္း၊ (မုဒုက)
၆။အခါအားေလ်ာ္စြာ ရွစ္ပါးသီလ ေစာင့္ျခင္း (ဥေပါသထ)
၇။ အမ်က္မထြက္ျခင္း(အေကၠာဓ)
၈။ ရဟန္းရွင္လူျပည္သူတို႔ကို မၫွဥ္းဆဲျခင္း (အဝိဟႎသန)
၉။ သည္းခံျခင္း၊ (ခႏၲီ)
၁၀။ ရဟန္းရွင္လူ ျပည္သူတို႔ႏွင့္ မဆန္႔က်င္ျခင္း(ဝိေရာဓ)တို႔ ပါဝင္ပါ တယ္။ ဒါ့အျပင္ နာယကဂုဏ္ ၆-ပါး၊ သဂၤဟတရား ၄- ပါးဆိုတာေတြ ရွိပါ ေသးတယ္။ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို တစ္နည္း အထိန္းအေထလုပ္ဖို႔၊ အုပ္ခ်ဳပ္သူနဲ႔ အုပ္ ခ်ဳပ္သူအၾကား ထိန္းၫွိဖို႔ ႀကိဳးစားတာ ေတြပါ။ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ေယာမင္း ႀကီးဦးဖိုးလႈိင္တို႔က အစိုးရေတြအတြက္ “အပရိဟာနိယ တရား ၇-ပါး” စသည္ ျဖင့္ မင္းတို႔က်င့္အပ္တဲ့ ရာဇဓမၼသဂၤဟ က်မ္းကို ျပဳစုခဲ့တာေတြလည္း ရွိပါေသး တယ္။
အစိုးရေတြဟာ မွားတတ္ပါတယ္။ သဘာ၀ပဲဆိုတာ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း မွန္ ပါတယ္။ ဒီလိုမွားတာဟာ တနည္း ေျပာရရင္ အုပ္ခ်ဳပ္သူနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ခံေတြ ၾကား ပဋိညာဥ္ သေဘာတူညီခ်က္ (social contract) ကို ေဖာက္ဖ်က္ ရာလည္း က်ပါတယ္။ ဒီလိုဆင္ျခင္တာ မ်ိဳးထက္စာရင္၊ မမွားေအာင္ အမွားနည္း ေအာင္ အထိန္းအေထ၊ အင္စတီက်ဴးရွင္း စနစ္ေတြ လုပ္ေဆာင္ဖို႔ တင္းၾကပ္ဖို႔ လိုပါတယ္။ အဲသည္လိုမွားတတ္ၾကရင္ တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ၊ ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ (good governance) ေတြကို ျမႇင့္တင္က်င့္သုံးဖို႔ လိုအပ္ပါ မယ္။
ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ (good governance) သို႔ သြားရာလမ္း
အလ်ဥ္းသင့္လို႔ ခ်က္ႏိုင္ငံမွာ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္က က်င္းပခဲ့တဲ့ Forum ၂၀၀၀ပြဲမွာ ေကာင္းမြန္ေသာ အစိုးရစနစ္ နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေျပာခဲ့တာေလး ျပန္ကိုးကား ေဖာ္ျပလိုပါ တယ္။
“အစိုးရေကာင္းလို႔ ဆိုရာမွာ အခြင့္ အေရးေတြကို ရယူဖို႔တင္ မဟုတ္ပါဘူး။ ေပးဆပ္ဖို႔လည္း လိုပါတယ္။ အစိုးရ ေကာင္း တစ္ရပ္အေနနဲ႔ ျပည္သူလူထု အတြက္ ဘာေတြလုပ္ေပးႏိုင္သလဲ။ ျပည္ သူလူထုဘက္ကေရာ အစိုးရေကာင္းတစ္ ရပ္အတြက္ ဘာေတြကို ကူညီေဆာင္႐ြက္ ေပးခ်င္စိတ္ရွိမလဲ ဆိုတာကလည္း အေရးႀကီးပါတယ္။ ျပည္သူေတြဘက္က ဘယ္ေလာက္ လုပ္ေပးခ်င္စိတ္ ရွိမလဲ ဆိုတာကလည္း အစိုးရေကာင္းတစ္ရပ္ အေပၚမွာ အဆုံးအျဖတ္ေပးမယ့္အခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။ ျပည္သူေတြဘက္ကေရာ၊ အစိုးရဘက္ကပါ ႏွစ္ဘက္စလုံး အေပး အယူမၽွရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။အစိုးရအေနနဲ႔ ဘယ္ေလာက္ လြတ္လပ္ခြင့္ ေပးမလဲ။ ျပည္သူေတြေပၚမွာ ဘယ္ေလာက္လြတ္ လပ္ခြင့္ေပးမလဲ။ ဘယ္ေလာက္ လုံၿခဳံမႈ ေတြ ျပည္သူအတြက္ ရွိသလဲဆိုတာဟာ လည္း အစိုးရေကာင္းတစ္ရပ္အေပၚမွာ မူတည္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္” လို႔ ဆိုခဲ့ပါ တယ္။
“ကၽြန္မတို႔ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ပီျပင္တဲ့ အစိုးရေကာင္းတစ္ရပ္ အေတြ႕အႀကဳံ မရွိေပမယ့္လို႔လည္း မပီျပင္ခဲ့တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးနဲ႔ေတာ့ ႀကဳံေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ ပီျပင္ တဲ့ အစိုးရလက္ေအာက္မွာ ႏိုင္ငံသား ေတြဟာ သူတို႔ေမၽွာ္မွန္းခ်င္တဲ့ ပန္း တိုင္ကို အစိုးရနဲ႔အတူ လက္တြဲေလၽွာက္ လွမ္းသြားၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပီျပင္တဲ့ အစိုးရဟာ ျပည္သူလူထုနဲ႔ ကင္းကြာတဲ့ အစိုးရမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။ ျပည္သူေတြရဲ႕ ဆႏၵကို ျဖည့္ဆည္းေပးတဲ့ အစိုးရမ်ိဳး ျဖစ္ပါ တယ္။ ျပည္သူေတြရဲ႕ ဆႏၵဟာ ဘယ္လိုရွိ သလဲဆိုတာကိုလည္း အစိုးရ က နားေထာင္ဖို႔ လိုပါတယ္”လို႔ Forum (ေကာင္း မြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္အတြက္ သြားရာလမ္း) မိန္႔ခြန္းမွာ ေျပာခဲ့ ေၾကာင္း ပါ။
