ပဋိပကၡ ျဖစ္ေစေသာ . . .

လြန္ခဲ့တဲ့ ေမလတစ္လလုံးနီးနီး ကၽြန္ေတာ္ ကခ်င္ျပည္နယ္မွာ ေစတနာ႔ ဝန္ထမ္း အဂၤလိပ္စာျပဆရာအျဖစ္ စာ သင္ေနခဲ့ပါတယ္။ သိၾကတဲ့အတိုင္းကခ်င္ ျပည္နယ္ဆိုတာက စစ္မီးေတာက္ဆဲ၊ ပဋိပကၡမ်ားေနဆဲ ေဒသ။ အဲဒီေဒသက အလယ္တန္းနဲ႔ အထက္တန္းကေလးတစ္ ရာေလာက္ကို ဘုရားေက်ာင္းမွာ အဂၤလိပ္စာနဲ႔ ျပည္သူ႕နီတိလို လူမႈေရး ဘာသာအခ်ိဳ႕ သင္ျပေပးျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ကေလးေတြအားလုံးဟာ စစ္ဆိုတာကို ဒိ႒ေတြ႕ခဲ့ဖူးၾကသူေတြျဖစ္ၿပီး အခ်ိဳ႕ဆို ရင္ အခုထိ စစ္ေရွာင္စခန္းေတြမွာ ေန ထိုင္ရဆဲပါပဲ။ တစ္ေန႔မွာေတာ့ အတန္း ထဲမွာ ကေလးတစ္ေယာက္က ကၽြန္ေတာ့္ ကို ေမးခြန္းတစ္ခုေမးခဲ့ပါတယ္။
“ဆရာ ဘာေၾကာင့္စစ္ျဖစ္တာလဲ”တဲ့။

ေမးခြန္းကတိုေပမဲ့ အေျဖကေတာ့ မတိုႏိုင္ခဲ့ပါဘူး။ ကေလးေတြ ၫႊန္းတဲ့စစ္ ဆိုတာက သူတို႔ေဒသမွာျဖစ္ေနတဲ့စစ္ကို ျဖစ္မွာပါ။ ဒါေပမဲ့ ကၽြန္ေတာ္ကေတာ့ အဲဒီအေၾကာင္းအရင္းကို အျပည့္အစုံေျဖ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ မသိပါဘူး။ စစ္ျဖစ္ေစ တတ္တဲ့အေၾကာင္းအရင္းေတြကိုေတာ့ ေျပာျပျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ပဋိပကၡ ျပႆနာ
စစ္ပြဲဆိုတာက ျပႆနာကို အင္ အားသုံး ေျဖရွင္းနည္းပါပဲ။ ဘာေၾကာင့္ စစ္ျဖစ္လဲဆိုတာကေတာ့ တိုက္ေနတဲ့ အုပ္စုႏွစ္ခုၾကား ပဋိပကၡ ျပႆနာရွိေနလို႔ ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီပဋိပကၡႀကီးကို အေျဖ တစ္ခုခုရဖို႔ တိုက္ၾကတာပါပဲ။ ဒါဆိုရင္ ပဋိပကၡ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္လဲ။ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းအရင္းက ဘာေတြမ်ားလဲ။ သည္ေနရာမယ္ ပဋိပကၡဆိုတာက စစ္ တိုက္တဲ့အဆင့္ျဖစ္တဲ့အထိ ျပင္းထန္တဲ့ ဟာမ်ိဳးေလာက္မဟုတ္ဘဲ တစ္ေယာက္နဲ႔ တစ္ေယာက္၊ တစ္ဖြဲ႕နဲ႔တစ္ဖြဲ႕ အဆင္မ ေျပျဖစ္ၾကတာမ်ိဳး၊ မသင့္မျမတ္ျဖစ္ၾက တာမ်ိဳး၊ နားလည္မႈလြဲတာမ်ိဳးကိုလည္း ဆိုလိုပါတယ္။ စာ႐ႈသူမ်ား ခ်ဲ႕ထြင္ေတြး ဆၾကဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ဥပမာ တိုင္းရင္းသားအေရးပဋိပကၡ လူမ်ိဳးေရး ပဋိပကၡ လင္နဲ႔မယားအၾကား ပဋိပကၡ၊ ဆရာနဲ႔ေက်ာင္းသားအၾကား ပဋိပကၡ စသည္အားျဖင့္ေပါ့ ေယဘုယ် အားျဖင့္ေတာ့ ပဋိပကၡေတြျဖစ္ေစတတ္တဲ့ အေၾကာင္းအရင္း ၄ ခုရွိပါတယ္။

အရင္းအျမစ္မ်ား (Resources)
အရင္းအျမစ္ဆိုတဲ့အခါမွာ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္ေတြျဖစ္တဲ့ ဓာတ္သတၳဳေတြ ေတာေတာင္ေတြ၊ ေရေျမ၊ အဖိုးတန္သ ဘာ၀သယံဇာတ စတာေတြပါသလို လူ သားအရင္းအျမစ္ေတြလည္း ပါႏိုင္ပါ တယ္။ ဒီအရင္းအျမစ္ေတြေၾကာင့္ လူ ေတြ ပဋိပကၡျဖစ္တတ္ၾကပါတယ္။ အ ရင္းအျမစ္ေတြက အကန္႔အသတ္ရွိၿပီး လူေတြရဲ႕ အလိုဆႏၵေတြကေတာ့ အေတာ မသတ္ႏိုင္ၾကလို႔ပါပဲ။ သဘာ၀သယံဇာ တေပါတဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာ ပဋိပကၡမ်ားတတ္ ၾကတယ္လို႔ ပညာရွင္အခ်ိဳ႕က ေျပာၾကပါ တယ္။ ႏိုင္ငံေရးမွာဆိုရင္ေတာ့ သဘာ၀ သယံဇာတက်ိန္စာမိေနတဲ့ႏိုင္ငံလို႔ တင္ စားေျပာၾကပါတယ္။ စိတ္မေကာင္းစြာ ေျပာရမယ္ဆိုရင္ စာေရးသူတို႔ႏိုင္ငံဟာ လည္း သဘာ၀သယံဇာတေတြ ေပါမ်ား သေလာက္ ပဋိပကၡေတြလည္း ယေန႔ အထိ ရွင္းမကုန္ေအာင္ လႈိင္ေနဆဲပါပဲ။ မိသားစုအဆင့္ကေန ရပ္႐ြာၿမိဳ႕ခ႐ိုင္ ျပည္နယ္ တိုင္းႏိုင္ငံ ႏိုင္ငံတကာ စတဲ့ အဆင့္ဆင့္မွာ အရင္းအျမစ္ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ပဋိပကၡေတြ အမ်ားႀကီးရွိပါတယ္။ ဥပမာ၊ မိသားစုေမာင္ႏွမၾကား အေမြလု တဲ့ျပႆနာ၊ တစ္႐ြာနဲ႔တစ္႐ြာ ေျမလုတဲ့ျပ ႆနာ၊ ျမစ္ေတြမွာ ဆည္ေဆာက္မယ့္ ကိစၥနဲ႔ စပ္လ်ဥ္းလို႔ အစိုးရနဲ႔ျပည္သူ၊ ႏွစ္ႏိုင္ငံအစိုးရၾကားျပႆနာ၊ ေတာင္ တ႐ုတ္ပင္လယ္ ေရပိုင္နက္အျငင္းပြားမႈ ျပႆနာစသည္အားျဖင့္ မ်ားျပားလွပါ တယ္။

တန္ဖိုးထားမႈမ်ား (Values)
တန္ဖိုးထားမႈဆိုတာကေတာ့ လူ ေတြရဲ႕ မတူၾကတဲ့ ကိုးကြယ္ယုံၾကည္မႈ၊ ဘာသာတရားေတြ၊ အက်င့္ေတြ၊ ႐ိုးရာ ထုံးတမ္းယဥ္ေက်းမႈေတြ ႏိုင္ငံေရးယုံ ၾကည္ခ်က္အယူဝါဒေတြ စတာေတြကို ၫႊန္းဆိုပါတယ္။ လူအမ်ိဳးမ်ိဳး စိတ္ အေထြေထြဆိုတဲ့ စကားလိုပါပဲ တစ္ေယာက္ နဲ႔တစ္ေယာက္ တန္ဖိုးထားမႈခ်င္း မတူ ပါဘူး။ ဒီလိုမတူကြဲျပားေနတဲ့ တန္ဖိုး ထားမႈေတြကလည္း ပဋိပကၡျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ပါတယ္။ စာေရးသူတို႔ႏိုင္ငံရဲ႕သမိုင္းကို အနည္း ငယ္ျပန္ၾကည့္ရင္ပဲ လြတ္လပ္ေရးႀကိဳး ပမ္းမႈကာလ၊ လြတ္လပ္ကာစအခ်ိန္ေတြ မွာ မတူကြဲျပားတဲ့ တန္ဖိုးထားမႈေတြ ေၾကာင့္ အဖြဲ႕ေတြကြဲၾကၿပဲၾကနဲ႔ ပဋိပကၡ ေတြ တသီႀကီး ရွိခဲ့တာကို ျမင္ရမွာပါ။ ႏိုင္ငံေရးမွာဆိုရင္ လက္ဝဲ၊ လက္်m လစ္ ဘရယ္၊ ဒီမိုကရက္၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္၊ ဆိုရွယ္လစ္၊ ကြန္ျမဴနစ္စသည္ျဖင့္ စုံလွ သလို ဘာသာေရး၊ လူမ်ိဳးေရးေတြမွာ လည္း သူ႕အုပ္စုနဲ႔သူအသီးသီး တန္ဖိုး ထားမႈေတြ ကြဲျပားစုံလင္လွပါတယ္။ စာ ေရးသူတို႔ ျမန္မာျပည္ႀကီးမွာ တိုင္းရင္း သားလူမ်ိဳး စုံလင္လွတာကလည္း သတိ ထားဖို႔ေကာင္းတဲ့ အခ်က္ႀကီးတစ္ခုပါပဲ။ မတူကြဲျပားတဲ့ တန္ဖိုးထားမႈေတြ ထိပ္ တိုက္ယွဥ္လာၿပီဆိုရင္ ပဋိပကၡျဖစ္လာဖို႔ မ်ားပါတယ္။ ဥပမာေဆာင္ရမယ္ဆိုရင္ နာမက်န္းျဖစ္ေနတဲ့ အေမက တိုင္းရင္း ေဆးကို တန္ဖိုးထားေပမဲ့ သားသမီးေတြ က ေခတ္မီေဆးဝါးကုထုံးေတြကိုပဲ ယုံ ၾကည္ၿပီး အေမနဲ႔ကေတာက္ကဆ ျဖစ္ၾက တာမ်ိဳး၊ ဘာသာမတူ၊ လူမ်ိဳးျခားနဲ႔ ခ်စ္ ႀကိဳက္မိလို႔ အိမ္ကသေဘာမတူ မိသားစု နဲ႔ပဋိပကၡျဖစ္ရတာမ်ိဳး၊ လူမ်ိဳးေရးဘာ သာေရး အဓိက႐ုဏ္းျဖစ္ၾကတာမ်ိဳး စသျဖင့္ မ်ားစြာရွိပါတယ္။ ေန႔စဥ္သတင္း ေတြမွာ ေဖာ္ျပေနတဲ့ ပဋိပကၡေတြကို ေစ့ငု ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ မတူညီတဲ့ တန္ဖိုးထားမႈ ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ၾကတဲ့ ပဋိပကၡမ်ားစြာကို ေတြ႕ၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ လိုအပ္ခ်က္မ်ား
(Psychological needs)
ဒီလိုအပ္ခ်က္ေတြထဲမွာေတာ့ အာဏာ၊ ထိန္းခ်ဳပ္လိုမႈ၊ စိတ္ခံစားမႈဆိုင္ရာ လိုလားခ်က္ေတြ၊ ေလးစားခံခ်င္တာ၊ အသိအမွတ္ျပဳခံခ်င္တာ၊ နာမည္ႀကီးခ်င္ တာ၊ အခ်စ္ခံခ်င္တာ စသျဖင့္ မ်ားလွပါ တယ္။ ဒီလိုစိတ္ထားမ်ိဳးရွိၾကတာက သာမန္ပါပဲ။ မေကာင္းတဲ့ စိတ္မ်ိဳးမဟုတ္ ေပမဲ့ အလြန္အကၽြံျဖစ္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ ျပႆနာျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ ပဋိပကၡ ေတြအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဒီလိုစိတ္ပိုင္း ဆိုင္ရာလိုအပ္မႈေလးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ တယ္ဆိုတာ ထင္းထင္းႀကီး ျမင္ရဖို႔ခက္ ေနတတ္ပါတယ္။ ျမင္သာတာတစ္ခုက ေတာ့ အာဏာလြန္ဆြဲပြဲေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဖြဲ႕ေတြထဲမွာ တပည့္ေမြးတာ၊ သူ႕လူ ကိုယ္လူလုပ္ထားတာမ်ိဳးေတြ၊ မိမိစကား ေပါက္ဖို႔ရာဟာ မသမာတဲ့ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳး နဲ႔ လုပ္တာေတြဟာ အဖြဲ႕တြင္း ပဋိပကၡ ေတြ အားၿပိဳင္မႈေတြ ျဖစ္လာေစပါတယ္။ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးမွာဆိုရင္ စစ္အစိုးရေခတ္ က ဗိုလ္ခ်ဳပ္ခင္ၫြန္႔ အေရးယူခံရတဲ့အထိ ျဖစ္သြားေစတဲ့အေၾကာင္းအရင္း၊ ျပည္ခိုင္ၿဖိဳး ပါတီရဲ႕ သန္းေခါင္ယံ အာဏာသိမ္းပြဲ စတာေတြရဲ႕အေၾကာင္းအရင္းက ေခါင္းပိုင္း က လူေတြရဲ႕အာဏာ၊ အ သိအမွတ္ျပဳမႈ၊ ေလးစားသမႈ စတဲ့အရာ (စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ လိုအပ္ခ်က္)ေတြေၾကာင့္လို႔လည္း ေကာက္ခ်က္ဆြဲႏိုင္ပါတယ္။ အရပ္ထဲမွာ ဆိုရင္လည္း ကိုယ့္ကို မ်က္မုန္းက်ိဳးေန တဲ့ မိန္းကေလးဆီက အခ်စ္ကိုရဖို႔ ႀကိဳးစားရင္း ႐ုံးေရာက္ဂတ္ေရာက္ ျဖစ္လို ျဖစ္၊ တုတ္ဆြဲဓားဆြဲျဖစ္လိုျဖစ္၊ စာသင္ ခန္းေတြမွာ ဆရာနဲ႔ေက်ာင္းသား အျပန္ အလွန္ေလးစားသမႈ၊ အသိအမွတ္ျပဳမႈ နည္းၾကလို႔ ပဋိပကၡေတြျဖစ္ၾကစသျဖင့္ စုံေနတာပါပဲ။

အခြင့္အလမ္းမ်ား
(Opportunities)
အခြင့္အလမ္းဆိုတဲ့ေနရာမွာ တစ္စုံ တစ္ခုအတြက္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်ရာမွာ ပါ ဝင္ခြင့္၊ ပညာသင္ၾကားႏိုင္ခြင့္၊ အလုပ္ အကိုင္ရရွိခြင့္၊ ႏိုင္ငံေရးပါဝင္ေဆာင္ ႐ြက္ခြင့္စသည္ျဖင့္ ရွိၾကပါတယ္။ ဒီလို မ်ိဳးအခြင့္အလမ္းေတြေၾကာင့္လည္း ပဋိပကၡျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အခြင့္အလမ္း ကေတာ့ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ အေျခအေန အရပ္ရပ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အရာကို ဆိုလိုတာျဖစ္ၿပီး အခြင့္အေရး(rights)နဲ႔ ဆင္ေနတတ္ပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေတာ့ ထင္ရွားတဲ့ သာဓကအေနနဲ႔ ၁၉၉၀ အေထြေထြေ႐ြးေကာက္ပြဲျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေ႐ြးေကာက္ပြဲမွာ အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရ စီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္က ၆၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ႏိုင္ ခဲ့ေပမဲ့ အဲဒီအခ်ိန္က အာဏာခ်ဳပ္ကိုင္ထား တဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ၿငိမ္ဝပ္ပိျပားေရးႏွင့္ တရား ဥပေဒစိုးမိုးေရးေကာင္စီက ေ႐ြးေကာက္ပြဲ ရလဒ္ကို ဖ်က္ခဲ့ပါတယ္။ အက်ိဳးအဆက္ အေနနဲ႔ ဒီခ်ဳပ္ကိုယ္စားလွယ္ေတြဟာ ျပည္သူေတြအတြက္ ကိုယ္စားျပဳခြင့္၊ တိုင္းေရးျပည္မႈမွာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်စီမံ ခြင့္ေတြ ဆုံး႐ႈံးခဲ့ရပါတယ္။ ပဋိပကၡမ်ား စြာလည္း ဟီးဟီးထခဲ့ပါတယ္။

စာေရးသူအေနနဲ႔ ဒီပဋိပကၡရဲ႕ ေရ ေသာက္ျမစ္ (၄)သြယ္ကို မၽွေဝရာမွာ ျပႆနာပဋိပကၡေတြကို စာ႐ႈသူမ်ား ေျဖ ရွင္းႏိုင္စြမ္း တိုးၾကပါေစဆိုတဲ့ ရည္႐ြယ္ ရင္းျဖစ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ယေန႔ ေခတ္မွာ လူငယ္ေတြအတြက္ ျပႆနာေျဖ ရွင္းႏိုင္စြမ္း (Problem Solving Skill) ဟာ အေရးပါလာပါတယ္။ ျပႆနာကို ေရွာင္႐ုံ၊ ပဋိပကၡ မျဖစ္ေအာင္ ေရလိုက္ ငါးလိုက္ေန႐ုံနဲ႔ အဲဒီျပႆနာ၊ ပဋိပကၡ ေတြက ေျပလည္သြားမွာ၊ ကိုယ့္ဆီမလာ ေတာ့မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ျပႆနာ၊ ပဋိပကၡတိုင္းကို ေရွာင္လို႔မရပါဘူး။ ရင္ ဆိုင္ေတြ႕ရမွာပါ။ ဒီအခါမွာ ဘယ္လို နည္းနဲ႔ အဲဒါေတြကို ရင္ဆိုင္ေက်ာ္လႊား မလဲဆိုတာက အေရးပါပါတယ္။ ေရာဂါ တစ္ခုကို ဘာေၾကာင့္ျဖစ္တယ္ဆိုတာ ေသခ်ာသိမွ ထိေရာက္တဲ့ကုသမႈမ်ိဳး ေပး ႏိုင္မွာပါ။ ဒီသေဘာပါပဲ။ ပဋိပကၡ ျပႆ နာေတြႀကဳံလာတိုင္း ဘာေၾကာင့္ျဖစ္တယ္ ဆိုတာ ဂဃနဏသိရင္ ဆီေလ်ာ္တဲ့ ေျဖ ရွင္းနည္းရဖို႔ လမ္းစပြင့္ႏိုင္မွာပါ။ အနာ သိရင္ေဆး ရွိပါတယ္။ အနာကို အေသ အခ်ာသိဖို႔ေတာ့ လိုပါတယ္။

ကိုးကား
“Five Dimensions of Conflict” by Gayle Mertz and Carol Miller Lieber, Educators for Social Responsibility, (2004).
“Politics: Ideas, Institutions and Actors” by Rory Mclaughlin, (2015).