၁၈၂၄ ခုႏွစ္မွာ ထားဝယ္ၿမိဳ႕က သိမ္းယူရရွိတယ္ဆိုတဲ့ ရတနာစီျခယ္ ေတာ္ဝင္ရထားႀကီးအေၾကာင္း ေဆာင္းပါး ကို တနသၤာရီ ဂ်ာနယ္မွာ ကၽြန္ေတာ္ ေရး ခဲ့ဖူးပါတယ္။” ထားဝယ္ၿမိဳ႕မွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ ဘုရင့္ ေနာင္ ရထားႀကီး” ဆိုတဲ့ နာမည္နဲ႔ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ ၂၃ ရက္ထုတ္ တနသၤာရီ အပတ္စဥ္ အတြဲ ၂ အမွတ္ ၁ မွာ ထည့္ သြင္း ေဖာ္ျပခဲ့တာပါ။
အဲဒီ ေဆာင္ပါးကို ေရးခဲ့တုန္းက ေတာ္ဝင္ရထားနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဆရာ ႀကီးေမာင္သန္းေဆြ(ထားဝယ္) ေရးတဲ့ ေဆာင္းပါးပါ အခ်က္အလက္နဲ႔ အမ်ိဳး သားျပတိုက္ (ရန္ကုန္)နဲ႔ ကေမၻာဇသာဒီ နန္းေတာ္ျပခန္း (ပဲခူး) တို႔မွာ ခင္းက်င္း ျပသထားတာေတြကို ႏႈိင္းယွဥ္စံထိုးၿပီး ထြက္ေပၚလာတဲ့ ပေဟဠိတစ္ခုကို အေျခ ခံလို႔ ကၽြန္ေတာ္နားလည္သလို ေရးသား ထားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဆရာ ေမာင္သန္းေဆြ (ထားဝယ္) ရဲ႕ေဆာင္းပါးမွာ ထားဝယ္ၿမိဳ႕မွ အဂၤလိပ္ တို႔ သိမ္းဆည္းရမိတယ္ဆိုတဲ့ ရတနာ စီျခယ္ ရထားႀကီးကို ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ဩ ဂုတ္လတြင္းမွာ ထားဝယ္ၿမိဳ႕ဝန္ ဦးေ႐ႊ တုတ္(၁၈၂၁-၁၈၂၄)ထံမွ ကာနယ္ မိုင္းလ္စ္က သိမ္းယူခဲ့တယ္လို႔ ေဖာ္ျပ သည္။
အဲဒီ ရထားႀကီးကို စစ္ဘုရင္ နပို လီယံရဲ႕ ရထားႀကီးနဲ႔ အတူယွဥ္တြဲၿပီး ပစ္ကာတလီျပပြဲ အီဂ်စ္ခန္းမမွာ ျပသ ထားရာမွာ လူအမ်ား အထူးစိတ္ဝင္ တစားနဲ႔ ၾကည့္႐ႈၾကတယ္။ ရထားႀကီးရဲ႕ အတိုင္းအတာနဲ႔တကြ ဘယ္လိုဘယ္ပုံ တည္ေဆာက္ၿပီး အဖိုးတန္ ေက်ာက္မ်က္ ရတနာ အလုံးေရ ၂၀၀၀၀နဲ႔ ဆင္ျမန္း ထားတယ္လို႔ သိရတယ္။
ေနာက္ၿပီး ရထား တန္ဖိုးကို အဲဒီ ေခတ္ကာလ တန္ဖိုးနဲ႔ သတ္မွတ္ရာမွာ ႐ူပီးေငြ ၂၅၀၀၀၀ (၃၁၂၅ေပါင္) တန္ ေၾကာင္း ၁၈၂၅ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ ၁၀ ရက္ထုတ္ The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ မူရင္းသတင္းေဆာင္းပါးကို တိုက္႐ိုက္ ဘာသာျပန္ၿပီး ေဖာ္ျပထား ပါတယ္။ေနာက္ၿပီး ဆရာႀကီးရဲ႕ ေဆာင္းပါး မွာ မူရင္းစာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ပုံ အတိုင္း ရထားႀကီးကို ဆင္နဲ႔ဆြဲေနတဲ့ ပန္းခ်ီပုံကိုပါ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပထားၿပီး ေဆာင္းပါးနာမည္ကိုလည္း ” ထားဝယ္ၿမိဳ႕ ဝန္ထံမွ ဆင္ဆြဲရထား” လို႔ ေပးထားပါ တယ္။ကၽြန္ေတာ္ မ်က္စိလည္သြားရတဲ့ အခ်က္က The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ျမန္မာမင္းပိုင္ ရထားကို ဆင္ဆြဲရထား ျဖစ္တယ္လို႔ ပုံနဲ႔ေဖာ္ျပတာ အျပင္ ေဆာင္းပါးေခါင္းစဥ္ကိုလည္း ဆင္ဆြဲရထားအျဖစ္နဲ႔ပဲ ေဖာ္ျပထားခဲ့လို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္တစ္ခ်က္က The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့အခ်က္အလက္ ေတြကို ကိုးကားၿပီး ရထားပုံစံငယ္ေတြ လုပ္ၿပီးေတာ့ အမ်ိဳးသားျပတိုက္(ရန္ကုန္)နဲ႔ ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္(ပဲခူး) တို႔မွာ ခင္းက်င္းျပသထားၿပီး The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပ ထားတဲ့ ရထားဟာ ဘုရင့္ေနာင္ရထားျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ထင္ ရွားရွားႀကီး ေဖာ္ျပထားတာကို ေလ့လာခဲ့ ရဖူးလို႔ပါပဲ။ေျပာရရင္ စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပ ထားတဲ့ အတိုင္းတာေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ ရထားတစ္စီးဟာ ဆင္ဆြဲတဲ့ ရထား မျဖစ္ ႏိုင္ဘူးလို႔ သံသယဝင္မိခဲ့တယ္။ အဲဒီ ရထားနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ျပတိုက္မ်ားမွာ ေဖာ္ျပထားခ်က္အရဘုရင့္ေနာင္ မင္း တရားႀကီးရဲ႕ စီးေတာ္ရထားလို႔ သိခဲ့ရၿပီး ဘာျဖစ္လို႔မ်ား ေနာင္ႏွစ္ေပါင္း ၂၅၀ ဝန္းက်င္ေလာက္ၾကာမွ ထားဝယ္ၿမိဳ႕မွာမွ သြားၿပီး ေတြ႕ရွိခဲ့ရတာလဲ ဆိုတာကို စိတ္ထဲမွာမရွင္းမလင္း ျဖစ္ေနခဲ့ပါတယ္။
ၿပီးခဲ့တဲ့ တစ္ပတ္အတြင္းက ကၽြန္ ေတာ္ဟာ လက္ရွိစစ္ကိုင္းၿမိဳ႕မွာ ေနထိုင္ တဲ့ ဆရာႀကီး တပၸ၀တီ ဦးဝင္းေမာင္ဆီကို သြားေရာက္ ဂါရ၀ျပဳရင္း သမိုင္းဆိုင္ရာ အခ်က္လက္ေလးေတြကို ေမးျမန္းျဖစ္ ပါတယ္။ ဆရာႀကီးနဲ႔ေတြ႕ဆုံခိုက္ ထား ဝယ္ၿမိဳ႕မွာ ေတြ႕ခဲ့ရ တယ္ဆိုတဲ့ ရတနာ စီျခယ္ ရထားႀကီးအေၾကာင္းကိုလည္း ေမးျမန္းျဖစ္ခဲ့ေသးတာပါ။ဆရာႀကီးက အမ်ိဳးသားျပတိုက္ ရန္ကုန္နဲ႔ ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္(ပဲခူး)မွာ ျပသထားတဲ့ ရထားပုံစံငယ္ေတြကို သူကိုယ္တိုင္ ဦးစီး ႀကီးၾကပ္ၿပီး လုပ္ ေပးခဲ့ရေၾကာင္း ေျပာျပတယ္။
အဲဒီရထား ပုံစံငယ္ရေအာင္ႊ႕န ျငမမသမ စာေစာင္ မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို အေျခခံၿပီးေတာ့ပဲ လုပ္ေပးခဲ့ရတာ ျဖစ္ ေၾကာင္း ေျပာျပပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ရထားဟာ ကုန္းေဘာင္ေခတ္မွာ ျပဳ လုပ္တဲ့ (ဘႀကီးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းကို ဆက္သဖို႔အတြက္ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္) ရ ထားသာျဖစ္ေပမယ့္လည္း အဲဒီအခ်ိန္မွာ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ေနတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈဝန္ ႀကီးဌာန ဝန္ႀကီးက သူ႕သေဘာနဲ႔သူ အဲဒီရထားပုံစံငယ္ေတြကို ဘုရင့္ေနာင္ရဲ႕ ရထားအျဖစ္နဲ႔ အမ်ိဳးသားျပတိုက္ (ရန္ ကုန္)နဲ႔ ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္(ပဲခူး) တို႔မွာ ျပသခိုင္းခဲ့တာ ျဖစ္ေၾကာင္း ဆရာႀကီး တပၸ၀တီ ဦးဝင္းေမာင္က ကၽြန္ေတာ့္ကို ေျပာျပပါတယ္။
ယဥ္ေက်းမႈဝန္ႀကီးဌာနဝန္ႀကီးက ကုန္းေဘာင္ေခတ္မွာ ရွိခဲ့ဖူးတဲ့ ရတနာ စီျခယ္ ရထားရဲ႕ ပုံစံငယ္ကို ဟံသာ၀တီ ေခတ္ ဆင္ျဖဴရွင္ ဘုရင့္ေနာင္(ေအဒီ ၁၅၅၁ – ၁၅၈၁) ရဲ႕ ရထားအျဖစ္ သတ္ မွတ္ၿပီး ျပတိုက္ေတြမွာ ျပသေစခဲ့တာကို သက္ဆိုင္ရာ ပညာရွင္မ်ားကလည္း ဘာမွ မေျပာသာဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။
အဲလို အမ်ားျပည္သူ ေလ့လာဖို႔ အတြက္ ျပတိုက္ေတြမွာ သမိုင္းအခ်က္ အလက္ေတြ လြဲမွားၿပီး ျပသထားခဲ့ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔လို သာမန္ဝါသနာရွင္ေတြ က အမွတ္မွားၿပီး မ်က္စိေတြလည္ကုန္ ရေတာ့တာပါ။ဒီေနရာမွာ ရထားႀကီးနဲ႔ ပတ္ သက္လို႔ The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပခ်က္ကလည္း ေျပာစရာရွိလာပါ တယ္။ အဂၤလိပ္တို႔ဟာ ထားဝယ္ၿမိဳ႕ ကေန သူတို႔ သိမ္းယူသြားတဲ့ ရတစ္နာစီ ျခယ္ရထားကို ျမင္းနဲ႔ဆြဲတဲ့ရထားလား၊ ဆင္နဲ႔ဆြဲတဲ့ ရထားလားဆိုတာကို အတိ အက် သိခဲ့ဟန္ မတူပါဘူး။ ျမန္မာ ဘုရင္ရဲ႕ ရထားေတာ္ကို ပစ္ကာတလီျပပြဲ အီဂ်စ္ခန္းမမွာ ျပသခဲ့ေတာ့ လူလုပ္တဲ့ ဆင္႐ုပ္ငယ္ ႏွစ္ေကာင္နဲ႔ ဆင္နဲ႔ဆြဲရတဲ့ ရထားလို ျပသထားခဲ့တယ္လို႔ ဆိုပါ တယ္။ အဲဒီလို ျပသထားတဲ့အတိုင္း ရထားႀကီးကို ဆင္ႏွစ္ေကာင္ဆြဲတဲ့ ပန္းခ်ီ ပုံနဲ႔ The Mirror စာေစာင္မွာ သတင္း အျဖစ္ ေဖာ္ျပထားခဲ့တာပါ။
အဲဒီပုံကို ျမင္ေတာ့လည္း ကၽြန္ ေတာ္တို႔မွာ မ်က္စိလည္ရ ျပန္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့ ျမန္မာဘုရင္ ေတြ စီးတဲ့ ရထားေတြကို ဆင္နဲ႔ဆြဲေလ့ မရွိဘဲ ျမင္းေတြနဲ႔သာ ဆြဲေလ့ရွိတယ္ ဆိုၿပီး မွတ္သားရလို႔ပါ။ ဆရာႀကီး တပၸ ၀တီ ဦးဝင္းေမာင္ကလည္း ျမန္မာ ဘုရင္ေတြရဲ႕ ရထားေတာ္ေတြဟာ ျမင္းနဲ႔ ဆြဲရတဲ့ ရထားေတြသာ ျဖစ္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။
ဒီရထားနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေရးသား ခဲ့တဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံက စာေရးဆရာႀကီးေတြ ကလည္း The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ဆင္ဆြဲေနတဲ့ ရထားပုံကို အေျခခံလို႔ ” ထားဝယ္ၿမိဳ႕ဝန္ထံမွ ဆင္ဆြဲ ရထား” ၊ ” အဂၤလိပ္လက္ေရာက္ ျမန္မာ ဘုရင္၏ ဆင္ဆြဲရထားေတာ္” ဆိုၿပီး ေခါင္းစဥ္တပ္ေလ့ရွိေတာ့ သာမန္စာဖတ္ သူေတြအေနနဲ႔က အဲဒီရထားႀကီးကို ဆင္ဆြဲရထားလို႔ပဲ ထင္မွတ္ၾကေတာ့ တာပါ။ ဆင္နဲ႔ေတာင္ ဆြဲရတဲ့ ခမ္းနား လြန္းလွတဲ့ ရထားေတာ္ႀကီးအျဖစ္ ဂုဏ္ ယူခ်င္လို႔ ေရးသားခဲ့တာမ်ားလား လို႔လည္း ေတြးမိပါတယ္။ ကိုယ့္ႏိုင္ငံရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈ လက္ရာေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဂုဏ္ယူခ်င္တာမွန္ေပမယ့္အခ်က္ အလက္ေတြ လြဲမွားေနေတာ့လည္း သမိုင္းအမွန္ေလ့လာသူမ်ားမွာ မ်က္စိ လည္ရျပန္တာပါ။
အခုေတာ့ ဆရာႀကီး တပၸ၀တီ ဦးဝင္းေမာင္ ေျပာျပခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ့စိတ္ထဲ မရွင္းမလင္းျဖစ္ေနတဲ့ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္ကို ရွင္းရွင္းလင္းလင္း သိခဲ့ရပါၿပီ ။
ကၽြန္ေတာ္တို႔ မ်က္စိလည္ေနတဲ့ ရထားေတာ္ႀကီးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ျဖစ္စဥ္ တစ္ခုလုံးကို ျပန္ၾကည့္ရရင္….
၁။ ျမန္မာအဂၤလိပ္ ပထမစစ္ပြဲ အတြင္းျဖစ္တဲ့ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္မွာ အဂၤလိပ္ တို႔က ျမန္မာဘုရင္ရဲ႕ ရတနာစီျခယ္ ရထားေတာ္ႀကီးတစ္စီးကို ထားဝယ္ၿမိဳ႕ ကေန သိမ္းယူသြားခဲ့တယ္။၂။ အဲဒီရထားကို ၁၈၂၅ ခုႏွစ္မွာပဲ စစ္ဘုရင္ႀကီး နပိုလီယံရဲ႕ ရထားႀကီးနဲ႔ အတူယွဥ္တြဲၿပီး ပစ္ကာတလီျပပြဲ အီဂ်စ္ ခန္းမမွာ ျပသထားခဲ့တယ္ ။
၃။ အဲဒီလိုျပသထားခဲ့ရာမွာ ရထား ႀကီးကိုဆင္ကတဲ့ရထားအျဖစ္ ဆင္႐ုပ္ ႏွစ္႐ုပ္နဲ႔အတူ တပ္ဆင္ၿပီး ျပသတယ္။
၄။ အဲဒီအေၾကာင္း ၁၈၂၅ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ ၁၀ ရက္ေန႔ထုတ္ The Mirror စာေစာင္မွာ သတင္းေဆာင္းပါးနဲ႔အတူ ဆင္ႏွစ္ေကာင္ ဆြဲေနတဲ့ ျမန္မာဘုရင့္ ရထားေတာ္ပုံကို ေဖာ္ျပတယ္။
၅။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံက ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္ (ပဲခူး)နဲ႔ အမ်ိဳး သားျပတိုက္ (ရန္ကုန္)တို႔မွာ The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပပါရွိတဲ့ ျမန္ မာမင္းရထားအတိုင္းအတာ အခ်က္ အလက္ေတြကိုမွီးၿပီး ရထားပုံစံငယ္ လုပ္လို႔ ဟံသာ၀တီေခတ္ ဆင္ျဖဴရွင္ ဘုရင့္ေနာင္ရဲ႕ ရထားအျဖစ္နဲ႔ ခင္က်င္း ျပသတယ္ ။
၆။ တကယ္ေတာ့ The Mirror စာေစာင္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ရထားဟာ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္မွာ အဂၤလိပ္တို႔ ထားဝယ္ၿမိဳ႕ ကေန သိမ္းယူသြားတဲ့ ကုန္းေဘာင္ ေခတ္ဘႀကီးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းလက္ ထက္ ရထားေတာ္သာ ျဖစ္တယ္။ ဆင္ျဖဴရွင္ ဘုရင္ေနာင့္ မင္းတရားႀကီးနဲ႔ မသက္ဆိုင္ပါ ။
၇။ မူလက အဲဒီရထားေတာ္ဟာ ဆင္ဆြဲရထားမဟုတ္ဘဲ ျမင္းေတြနဲ႔ ဆြဲရတဲ့ရထားေတာ္သာ ျဖစ္တယ္။
အမ်ိဳးသားျပတိုက္နဲ႔ ကေမၻာဇသာ ဒီနန္းေတာ္မွာ ရထားပုံစံငယ္ေတြ ျပဳလုပ္ၿပီး ျပသထားတာဟာ ဘုရင့္ေနာင္ မင္းတရားႀကီးရဲ႕ နန္းစံႏွစ္ေတြျဖစ္တဲ့ ေအဒီ ၁၅၆၇ ခုႏွစ္မွာ ကိုယ္ေတြ႕ႀကဳံခဲ့သူ Caesar Frederick ရဲ႕မွတ္တမ္းေၾကာင့္ လည္း ျဖစ္ႏိုင္မယ္ ထင္ပါတယ္။
အဲဒီမွတ္တမ္းမွာ … ဘုရင္ ( ဘု ရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီး )သည္ ျမင္း ၁၆ ေကာင္ဆြဲေသာ လွည္းႀကီးကိုစီး၍ ထြက္ေတာ္မူသည္။ ျမင္းလွည္းမွာ တစ္ခုလုံး ေ႐ႊခ်ထားသည္။ ျမင္းရထားမွာ ခပ္ျမင့္ျမင့္စြင့္စြင့္ရွိၿပီး တံခြန္မ်ား စိုက္ ထူထားသည္။ ျမင္းရထားေနာက္မွ မႉး ႀကီးမတ္ရာ ႏွစ္ဆယ္ခန္႔က ႀကိဳးစမ်ားကို လက္တြင္ကိုင္၍ လိုက္ၾကရသည္။ ဘုရင္ သည္ ျမင္းရထား၏ အလယ္ဘက္မွ စီး နင္းသည္။ ဤျမင္းရထားေပၚမွ အမတ္ ႀကီး ေလးပါးက မတ္တပ္ရပ္စီးနင္းသည္ …. ဆိုၿပီး ပါရွိတယ္လို႔ သိရပါတယ္။
ဒါဆိုရင္ ဆင္ျဖဴရွင္ ဘုရင့္ေနာင္ မင္းတရားႀကီးမွာလည္း စီးေတာ္ရထား ရွိခဲ့တာမို႔ ျပတိုက္ေတြမွာ အဲဒီေခတ္က ဘုရင့္ရထားပုံစံငယ္ကို ျပဳလုပ္ၿပီး ျပသ ထားသင့္ပါတယ္ ။ အခုက အမ်ိဳးသားျပတိုက္နဲ႔ ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္မွာ ဆင္ျဖဴရွင္ ဘုရင့္ေနာင္ရဲ႕ရထားဆိုၿပီး ျပသထားတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျပသထားတဲ့ ရထားပုံစံက ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ဘုရင့္ ရထားပုံစံကို မွီးယူထားတာအျပင္ အဲဒီ ရထားအေၾကာင္းေတြပါတဲ့ The Mirror စာေစာင္က ဆင္ဆြဲေနတဲ့ ရထားပုံကိုပါ ျပသထားတယ္ ဆိုေတာ့ ေလ့လာတဲ့ သူမ်ားအေနနဲ႔ မ်က္စိလည္ သြားေတာ့ တာပါ။
ဆရာႀကီး တပၸ၀တီဦးဝင္းေမာင္ ကလည္း ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္မွာ လက္ရွိျပသထားတဲ့ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ရထားပုံစံငယ္ ေနရာမွာ ဘုရင့္ေနာင္ေခတ္ ရထားပုံစံတစ္ခုကို အစားထိုးျပသ ထားသင့္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ တကယ္ လို႔ အမွန္ကို အစားထိုး မျပသႏိုင္ခဲ့ရင္ ေနာင္လာေနာင္သား သမိုင္းေလ့လာသူ မ်ားအေနနဲ႔ အမွားၾကာလို႔ အမွန္ထင္ သြားမွာကို စိုးရိမ္မိတယ္လို႔ ရထားျပ ခန္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ကၽြန္ေတာ္နဲ႔ ေတြ႕စဥ္ ေျပာခဲ့ပါတယ္။
ၿပီးခဲ့တဲ့ တစ္လအတြင္းမွာ ရန္ကုန္ ၿမိဳ႕ အမ်ိဳးသားျပတိုက္က ရထားပုံစံ ငယ္ျပကြက္ကိုေရာက္ေတာ့ အဲဒီရထား ပုံစံငယ္ကို အရင္ကလို ဘုရင့္ေနာင္မင္း တရားႀကီးရဲ႕ ရထားအျဖစ္ The Mirror စာေစာင္က အေထာက္ထားေတြနဲ႔ ပူးတြဲ ျပသထားတာ မေတြ႕ရေတာ့ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ အထက္မွာ ေဖာ္ျပၿပီးျဖစ္တဲ့ ေအဒီ ၁၅၆၇ ခုႏွစ္မွာ ကိုယ္ေတြ႕ႀကဳံခဲ့သူ Caesar Frederick ရဲ႕ ဘုရင့္ေနာင္ မင္းတရားႀကီး ရထားအေၾကာင္း မွတ္ တမ္းကိုေတာ့ ရထားပုံစံငယ္နဲ႔အတူ ပူးတြဲျပသထားေသးတာပါ။ ပဲခူးၿမိဳ႕ ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္က ရထားျပကြက္မွာေတာ့ အရင္ကတိုင္းပဲ ခင္းက်င္းျပသထားေသးတယ္လို႔ ထင္ပါ တယ္။
