အရင္ေဆာင္းပါးက ေျပာခဲ့သလိုပဲ မွတ္တမ္းေတြအရ သာဂရၿမိဳ႕ကို သမႏၲ မင္းက သကၠရာဇ္ ၁၁၃ခု (ခရစ္ႏွစ္ ၇၅၁ခု)၊ ဗညားဦးက သကၠရာဇ္ ၃၅၇ ခု (ခရစ္ႏွစ္ ၉၉၅ခု)၊ ျဗသပိုက္မင္းက သကၠရာဇ္ ၉၂၄ခု ( ခရစ္ႏွစ္ ၁၅၆၂ခု)ဆိုၿပီး ေတြ႕ရပါတယ္။ ဒီမင္းေတြရဲ႕ ေနာက္က ဆက္ခံတဲ့ မင္းဆက္ေတြ အေၾကာင္းကို အေသးစိတ္ သိခ်င္ရင္ ဆရာႀကီးေမာင္သန္းေဆြ (ထားဝယ္)၊ ဆရာႀကီးေမာင္ေလးတင့္စတဲ့ ထားဝယ္ သားစာေရးဆရာႀကီး ေတြရဲ႕ ေဆာင္းပါး ေတြမွာ ဖတ္႐ႈေလ့လာမွတ္သား ႏိုင္ပါ တယ္။
ဒီမွတ္တမ္းေတြအရ သာဂရကို ၃ ႀကိမ္ တည္ေထာင္တယ္လို႔ သတ္မွတ္ ႏိုင္တယ္။ ပထမအႀကိမ္တည္တာက သာဂရတည္ ဥဩစည္ဆိုတဲ့အတြက္ သကၠရာဇ္ ၁၁၃ ခု ျဖစ္တယ္။ ခရစ္ႏွစ္အရ ၇၅၁ ခု ျဖစ္တယ္။ ပညာရွင္အမ်ားစု ဆိုသလို ပုဂံကို အေနာ္ရထာ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၀၄၄-၁၀၇၇ ခု) လက္ထက္လို႔ သတ္မွတ္တဲ့အတြက္ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀၀ ေလာက္ ေစာပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ ပုဂၢိဳလ္က မႀကိဳက္ေပမယ့္ ျငင္းဖို႔ခက္တဲ့အေန အထားပါ။
ပညာရွင္ေတြ ေရးသားခ်က္ေတြအရ ပ်ဴေတြဟာ ၉ ရာစု ( ခရစ္ႏွစ္ ၉၀၀-၁၀၀၀ ခု)အထိ ရွင္သန္တုန္းလို႔ဆို တယ္။ အဓိကက်တဲ့ ႏိုင္ငံေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးဗဟိုက ဒီ၉ရာစုကာလ အထိကို သေရေခတၱရာၿမိဳ႕ ျဖစ္တယ္။ ဒီၿမိဳ႕က အခု လက္ရွိ ျပည္ၿမိဳ႕အနီးမွာရွိၿပီး အေရွ႕ ေတာင္အာရွရွိ ေရွးၿမိဳ႕ေဟာင္းေတြထဲမွာ ဧရိယာအႀကီးဆုံးနဲ႔ ခမ္းနားႀကီးက်ယ္ တဲ့ၿမိဳ႕ ျဖစ္တယ္။ ဗမာေတြက အခုခ်ိန္ထိ ]]ျပည္}} လို႔ ေခၚေနတုန္းပါ။
ေဒါက္တာ အဲလီဇဘက္မိုးရဲ႕ စာအုပ္(Early Landscape of Myanmar – 2007 ) မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းရွိ ပထမေထာင္စုႏွစ္ အတြင္း (ခရစ္ႏွစ္ ၀-၁၀၀၀ ခု)တည္ ေထာင္ခဲ့တဲ့ ၿမိဳ႕ေဟာင္းေတြစာရင္းမွာ ထားဝယ္ကို ေဖာ္ျပထားတယ္။ ေရွး ေဟာင္းသုေတသနဌာနရဲ႕ တူးေဖာ္မႈ အစီရင္ခံစာမွာလည္း သာဂရၿမိဳ႕ ေဟာင္း ဟာ ၈ ရာစုေလာက္က တည္တယ္လို႔ ေဖာ္ျပထားတယ္။
ဒီေတာ့ စဥ္းစားမိတာက ထားဝယ္ မွာ သာဂရနဲ႔ စလားဆိုၿပီးေတာ့ပါ။ ထားဝယ္မွတ္တမ္းေတြအရ သာဂရၿမိဳ႕ ေဟာင္းထက္ေစာတဲ့ ၿမိဳ႕ေဟာင္းေတြကို ေဖာ္ျပထားတယ္။ ဆရာႀကီး ထားဝယ္ ေက်ာ္မင္းရဲ႕ ထားဝယ္ယဥ္ေက်းမႈ အျမဳ ေတစာအုပ္ကို ကိုးကားပါတယ္။
(၁) န႐ုတိမင္းက ဒူရကတိုင္း ေအာင္သာ၀တီၿမိဳ႕ကို သာသနာသကၠရာဇ္ ၁၇ခုမွာ တည္တယ္။ အခု ကလိန္ ေအာင္ၿမိဳ႕လို႔ ဆိုတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ ေပါင္း ၂၅၀၀ ေလာက္ ျဖစ္တယ္။
(၂) တနသၤာရီၿမိဳ႕က ေကာရမၻ မင္းက သာသနာသကၠရာဇ္ ၂၃၈ခုႏွစ္မွာ ကနက္သီရီၿမိဳ႕ကို တည္တယ္။ ဒီၿမိဳ႕က အခု ထားဝယ္ေတြ နတ္ဆိပ္လို႔ေခၚတဲ့ ထားဝယ္ျမစ္၀ အေရွ႕ဘက္ကမ္းမွာ ရွိ တယ္။ ေအာင္သာ၀တီက ဓမၼေသနမင္း ရယ္၊ နဂါးမင္းရယ္လည္း ပါေသးတယ္။
(၃) ရႏၲပိုမင္း (ေခၚ) နရိႏၵမင္းက ေအာင္သာ၀ရၿမိဳ႕ကို ေကာဇာသကၠရာဇ္ အစေလာက္မွာ တည္တယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ေကာဇာသကၠရာဇ္အစလို႔ဆိုတဲ့အတြက္ ခရစ္ႏွစ္ ၆၃၈ ခု ပတ္ဝန္းက်င္ျဖစ္တယ္။ ဒီၿမိဳ႕က တနသၤာရီျမစ္ အလယ္ပိုင္းရဲ႕ ေျမာက္ဘက္မွာရွိၿပီး အခုခ်ိန္သြားလာဖို႔ အရမ္းခက္ခဲတယ္။
(၄) အထက္ေဖာ္ျပပါ ရႏၲပိုမင္းက ဘဲ ေကာဇာသကၠရာဇ္ ၉၇ ခု ( ခရစ္ႏွစ္ ၇၃၂ ခု)မွာ ဘုမၼိေဒ၀နာဂရၿမိဳ႕ (ယခု ေမာင္မယ္ေရွာင္႐ြာ)မွာ တည္တယ္။ ဒီၿမိဳ႕ေတြက သာဂရထက္ ေစာတယ္လို႔ ေဖာ္ျပထားတဲ့ၿမိဳ႕ေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒီၿမိဳ႕ ေတြရဲ႕ခုႏွစ္ေတြအရ ထားဝယ္ေဒသမွာ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း ၂၅၀၀ ေလာက္ ကတည္းက ၿမိဳ႕ျပအုပ္ခ်ဳပ္ေရး ထြန္းကား ေနတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။
စဥ္းစားဖို႔ ေကာင္းတာက ေအာင္ သာ၀တီၿမိဳ႕ (ကလိန္ေအာင္)က ထားဝယ္ ကေန ေျမာက္ဘက္ ၄၇မိုင္ေဝးတယ္။ ကနက္သီရိၿမိဳ႕ (နတ္ဆိပ္)က ကားလမ္း အတိုင္း ထားဝယ္ကေန ေတာင္ဘက္ကို ၄၈မိုင္ေဝးတယ္။ ထားဝယ္ျမစ္ကေန ေရလမ္းအတိုင္းဆင္းရင္ မိုင္ ၃၀ ေက်ာ္ ေဝးတယ္။ ေအာင္သာ၀ရၿမိဳ႕က တနသၤာရီ ျမစ္ေဘးမွာရွိၿပီး ထားဝယ္ကေန မိုင္ရာ ခ်ီေဝးတယ္။ ထားဝယ္ျမစ္ဝွမ္းေဒသမွာ ဘာေတြ ျဖစ္ေနခဲ့လဲဆိုတာ စဥ္းစား စရာပါ။
ကလိန္ေအာင္ၿမိဳ႕ကို ကြင္းဆင္းတဲ့ အခါ က်ဴံးလို႔ ယူဆရတဲ့ ေရေျမာင္း တစ္ခုရွိတယ္။ ေဆးတံ၊ ခဲဒဂၤါးနဲ႔ ေျမအိုး ငယ္လိုမ်ိဳး ေရွးပစၥည္းအခ်ိဳ႕ ေတြ႕ရ တယ္။ ေခတ္အဆက္ဆက္ စစ္လမ္း က်လို႔ အဖ်က္ခံရေၾကာင္း လည္းဖတ္ ဖူးတယ္။ အေသးစိတ္ျပန္ ေလ့လာဖို႔ လိုေပမယ့္ အခု ေလ့လာရ သေလာက္ ထင္ရွားတဲ့အေထာက္အထား မေတြ႕ ရဘူး။ နတ္ဆိပ္မွာလည္း ထင္ရွားတဲ့ အမွတ္အသားေတြ မေတြ႕ရဘူး။ မရွိ ဘူးလို႔ ဆိုခ်င္တယ္။ ေအာင္သာ၀ရကို မေရာက္ဖူးပါ။ ေမာင္မယ္ေရွာင္မွာ လည္း မေတြ႕ရဘူး။
ဒီေန႔ထားဝယ္ၿမိဳ႕ကို ဗဟိုျပဳၿပီး ၆ မိုင္ပတ္လည္ စက္ဝိုင္းဆြဲၾကည့္ရင္ ၿမိဳ႕႐ိုး၊ က်ဴံးနဲ႔ တည္ရွိေနခဲ့တဲ့ ၿမိဳ႕ေဟာင္း ႀကီး ၄ ခုရွိတယ္။ သာဂရက အထင္ ရွားဆုံး ျဖစ္တယ္။ ထားဝယ္ျမစ္ဝွမ္း လြင္ျပင္မွာ တည္ရွိတယ္။ အမ်ားဆုံး ေတြ႕ရတဲ့ ေက်ာက္ေခ်ာလက္နက္ ေတြကို အေျခခံၿပီး ေျပာရရင္ ထားဝယ္ျမစ္ဝွမ္း ေဒသမွာ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ ၄၀၀၀ ေလာက္ ကတည္းက လူေနတယ္။ ဒီလူေတြဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၃၀၀ ေက်ာ္ ေလာက္ (ခရစ္ႏွစ္ ၇၅၁ခု)က်မွ ၿမိဳ႕ျပ တည္ေထာင္ႏိုင္တာလားလို႔ ေမးစရာ ျဖစ္တယ္။
ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး၊ စီးပြားေရး စတာေတြေၾကာင့္ ၿမိဳ႕ျပ မတည္ေထာင္ ႏိုင္ခဲ့ဘူးလို႔ ဆိုရင္ အံ့ဩစရာ ျဖစ္ႏိုင္ တယ္။ သာဂရၿမိဳ႕ကို ခရစ္ႏွစ္ ရ၅၁ ခုမွာ တည္ခဲ့တဲ့ ဘုရင္ဟာ အေတာ္ေတာ္ တဲ့ ဘုရင္လို႔ ဆိုရမွာပဲ။ ေရွးေရွးမင္းေတြ မလုပ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့၊ မတည္ေထာင္ႏိုင္တဲ့ အရာကို ဒီမင္းက တည္ ေဆာက္ခဲ့တာပါ။ ထားဝယ္ေတြ ပထမဆုံး စုစည္းႏိုင္ခဲ့ သလား။
ဒီၿမိဳ႕ေဟာင္းမွာ ေတြ႕ရတဲ့ အေထာက္ အထားေတြအရ ေရွးအက်ဆုံးက ေက်ာက္ေခ်ာ လက္နက္ေတြ ျဖစ္တယ္။ အမ်ားစုက ေျမေပၚေတြ႕ေတြ ျဖစ္ပါ တယ္။ အခုလက္ရွိလည္း ၿမိဳ႕ေဟာင္း ေက်း႐ြာသား ႐ိုးရာေဆးဆရာတစ္ဦးက ေက်ာက္လက္နက္ေတြသုံးၿပီး ေဆးကု ေနတုန္းပါ။ ဆရာႀကီးေဒါက္တာ သန္းထြန္းေျပာသလို ေျပာရရင္ ေက်ာက္ ေခတ္က ကုန္ပဲမကုန္ႏိုင္ဘူး။ ေက်ာက္ ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ ေက်ာက္ျပင္၊ ေက်ာက္ မုန္႔ႀကိတ္ဆုံ၊ ေက်ာက္င႐ုတ္ဆုံေတြ အသုံးျပဳေနၾကတုန္းလို႔ ဆိုရမလိုပါ။
ဒုတိယေျပာခ်င္တာက ပုတီးေစ့ ေတြပါ။ ၿမိဳ႕ေဟာင္း႐ြာရွိ ကရပ္ျပင္ ရပ္ကြက္မွာ မိုး႐ြာၿပီး လိုက္ေကာက္လို႔ရ တယ္။ ဘယ္ေလာက္ေပါခဲ့လဲဆိုရင္ ပုတီးတစ္ကုံးကို က်ပ္ ၁၀၀၀၊ ၁၅၀၀ ေလာက္နဲ႔ ေရာင္းခဲ့တာေတြဖူး တယ္။ အခု အေတာ္ရွားပါၿပီ။ ဒီပုတီးေစ့ ေလးေတြက ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀၀ ေလာက္ကို ၫႊန္းတယ္။ အျဖဴနဲ႔ အမည္း ပုတီးေစ့ ေလး ၂ ေစ့ဆိုရင္ ဒီထက္ေတာင္ ေစာပါေသးတယ္။
တတိယေျပာခ်င္တာက အ႐ိုးအိုး ဓေလ့ပါ။ ပ်ဴသခ်ဳØင္းလည္း ေခၚတယ္။ ေဒသခံေတြက ၿမိဳ႕ကိုးကုန္းလို႔ေခၚတဲ့ သာဂရၿမိဳ႕ေဟာင္းေတာင္ဘက္ အဝင္ မေရာက္ခင္ ကုန္းတစ္ကုန္းရွိပါတယ္။ ဒီကုန္းတစ္ဝိုက္ကေန အ႐ိုးအိုးေတြ ရေလ့ရွိတယ္။ VIP ေခၚတဲ့ အေရးႀကီး ပုဂၢိဳလ္ႀကီးေတြလာရင္ ၾကည့္ခ်င္တယ္ ဆိုရင္ တူးျပရပါတယ္။ သာဂရမွာ အ႐ိုး အိုးရွာတဲ့ေနရာမွာ အလြန္ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ေဒသခံရွိပါတယ္။ တူးခိုင္းရင္ သိပ္ မၾကာပါဘူး။ အ႐ိုးအိုး ေတြ႕တာပါဘဲ။
အ႐ိုးအိုးေတြက တူးလို႔ေတြ႕ရတဲ့ အတြက္ သမိုင္းအတြက္ အေရးႀကီးတယ္။ ေျမအနက္ ၃ ေပေလာက္မွာ မီးေသြးေျမ^ ျပာ ေတြၾကားထဲမွာ ေတြ႕ရေလ့ရွိတယ္။ အိုးထဲမွာ အမ်ားစုက မီးေသြးေတြသာ ပါတတ္တယ္။ ဘာရတယ္၊ ညာရတယ္ လို႔ ေျပာသံၾကားေပမယ့္ ေတြ႕ဖူးသမၽွ အ႐ိုးအိုး ၂၀ေလာက္မွာ ျပာပဲပါတယ္။ ဒီအ႐ိုးအိုး ဓေလ့ကလည္း သာဂရ တည္ တဲ့ႏွစ္ကို ေရွ႕တိုးႏိုင္ပါတယ္။
ၿပီးေတာ့ ရွင္ကိုးရွင္မွာ ထင္ရွားတဲ့ ရွင္ဇလြန္ေစတီေတာ္ႀကီးပါ။ လြနဲ္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ ၂၀၀ ေလာက္က ျပန္တည္ထား ပါတယ္။ ဒီေစတီႀကီးရဲ႕ ေအာက္ခံ ေျမႀကီးဟာ အခုခ်ိန္မွာ ေျမကုန္းလို ျဖစ္ေနပါတယ္။ ရွင္ဇလြန္ေစတီေတာ္ ႀကီးရဲ႕ ေနာက္ဘက္ ေလွကား ျပင္ဆင္တုန္းရယ္၊ အခုေနာက္ ဆုံး ရင္ျပင္ခင္း၊ အင္ၾကင္းပင္နဲ႔ ေညာင္ ပင္ ရွင္းတဲ့အခါ အေရွ႕ဘက္ကုန္း႐ိုးကို ေထာ္လာဂ်ီ တက္ဖို႔ လမ္းလုပ္တဲ့အခါရယ္၊ ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ ဂဝံတုံးေတြနဲ႔ အုတ္ခ်ပ္ႀကီးေတြ စီထားပါတယ္။ ဒီေအာက္ခံေျမကုန္းဟာ ေရွးယခင္ေစတီ ႀကီးရဲ႕ ေအာက္ဆုံးပစၥယံ ျဖစ္ႏိုင္ပါ တယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၃ ႏွစ္ေလာက္အထိ ရွင္ဇလြန္ေစတီႀကီးရဲ႕ အေရွ႕ဘက္ အျခမ္းမွာ ဂဝံတုံးႀကီးေတြနဲ႔ အတက္ အဆင္းလုပ္ဖို႔ ေလွကားရွိခဲ့တယ္။
ၿမိဳ႕ေဟာင္းရဲ႕ အေနာက္ဘက္မွာ တည္ထားတဲ့ ျမင္ထင္ေစတီဆိုရင္လည္း ဂဝံေစတီျဖစ္ဖို႔ မ်ားတယ္။ ေဒသခံေတြ က ကုလားသိုက္ အေစာင့္အေရွာက္ရွိ တယ္လို႔ ဆိုတာလည္း စိတ္ဝင္စားဖို႔ ေကာင္းတယ္။ ၂၀၀၈ခုႏွစ္ေလာက္ ျမင္ထင္ေတာင္ေပၚမွာ အ႐ိုးအိုးေတြ ရတယ္။ ၇ လုံးလို႔ ဆိုေပမယ့္ အမ်ား စုက ေျမတူးရင္းကြဲတယ္။ ခိုက္တတ္ တယ္ဆိုၿပီး ႐ိုက္ခြဲလိုက္တယ္။ ကၽြန္ေတာ့္ အေၾကာင္းသိတဲ့ ေဒသခံအစ္ကို တစ္ ေယာက္က သိမ္းထားေပးလို႔ အ႐ိုးအိုး တစ္လုံးကို ထားဝယ္တကၠသိုလ္ စာၾကည့္တိုက္မွာ သိမ္းလိုက္ႏိုင္တယ္။
ဆက္လက္ မေဆြးေႏြးခင္ ဒီမွာ ခ်ဳပ္ၿပီးေျပာရရင္ ထားဝယ္ျမစ္ဝွမ္း ေဒသရဲ႕ အလယ္ေလာက္မွာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၃၀၀ ေက်ာ္မွ ၿမိဳ႕ျပ ထြန္း ကားခဲ့တယ္ဆိုတာ ျပန္စဥ္းစားဖို႔ လို တယ္။ အထူးသျဖင့္ သာဂရကိုေပါ့။ အခုေတြ႕ရသေလာက္ ေက်ာက္လက္ နက္ေတြ၊ ပုတီးေစ့ေတြ၊ အ႐ိုး အိုးေတြ၊ ဂဝံလက္ရာေတြက အမ်ားႀကီး ေရွ႕တိုး ႏိုင္တယ္။
ဆရာႀကီး ေဒါက္တာသန္းထြန္း ေျပာသလိုမ်ိဳး။ “ဒီကေလး သိပ္ေတာ္ တယ္၊ ငါ့တပည့္ေပါ့”ဆိုတဲ့ ေလသံမ်ိဳးနဲ႔ ထား ဝယ္အပါအဝင္ တနသၤာရီသမိုင္းကို မေလ့လာေစခ်င္ပါ။