၂၀၁၄ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၂၂ ရက္တြင္ျပဳ လုပ္ေသာ ၃၈ ႀကိမ္ေျမာက္ ကမၻာ့အေမြ အႏွစ္ ေကာ္မတီညီလာခံက ကမၻာ့ အေမြအႏွစ္ စာရင္းဝင္ေဒသမ်ားအျဖစ္ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ ေရွးပ်ဴၿမိဳ႕ေဟာင္းႀကီးမ်ား ျဖစ္တဲ့ဗိႆႏိုး၊ ဟန္လင္းနဲ႔သေရေခတၱ ရာ ၿမိဳ႕ေဟာင္း ၃ ၿမိဳ႕ကို တရားဝင္ သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ေရွးေဟာင္း ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနနဲ႔ ဂုဏ္ယူဝမ္းေျမာက္ဖြယ္ ျဖစ္ပါ တယ္။
တိုင္းရင္းသားေဒသေတြရွိ အျခား ယဥ္ေက်းမႈေဒသေတြကိုလည္း ကမၻာ့ယဥ္ ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္စာရင္းဝင္ဖို႔ ဆက္ လက္ ႀကိဳးစားေနတယ္လို႔လည္း သိရ တယ္။ စကားမစပ္ ေျပာရရင္ ထိုင္းတို႔ရဲ႕ အယုဒၶယၿမိဳ႕ေဟာင္းဟာ ၁၉၉၀ ကတည္း က ကမၻာ့အေမြအႏွစ္ စာရင္းဝင္ေနပါ တယ္။
၁၉၉၈ ခုႏွစ္ ယဥ္ေက်းမႈအေမြ အႏွစ္မ်ား ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရး ဥပေဒႏွင့္အညီ ဇုန္နယ္ေျမမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီး ကာကြယ္ထိန္း သိမ္းထားသည့္ နယ္ေျမ ၄၆ ခုရွိေၾကာင္း ယဥ္ေက်းမႈဝန္ႀကီးဌာနက ထုတ္ျပန္ထား တယ္။
ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ဇုန္ ၄၆ ခု အနက္ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းထားေသာ ဇုန္ ၂၇ ခုရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရတယ္။
ဒီဇုန္ေတြက ရန္ကုန္တိုင္းေဒသ ႀကီးရွိ ေ႐ႊတိဂုံေစတီ၊ မႏၲေလးတိုင္းေဒသ ႀကီးရွိေရွးေဟာင္းအထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္အအုံမ်ား (အမရပူရၿမိဳ႕ရွိ မဟာ ေဝယံဘုံသာ ဗားကရာေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၊ မဟာအတုလေဝယံ အတုမရွိ ေက်ာင္း ေတာ္ႀကီး၊ ေ႐ႊနန္းေတာ္ေက်ာင္း၊ နန္းျမ ဘုံသာစံနန္းေတာ္ရာစႏၵမုနိဘုရား၊ မဟာေလာကမာရဇိန္ ကုသိုလ္ေတာ္ ဘုရား)၊ ေက်ာက္ဆည္ခ႐ိုင္ တံတားဦး ၿမိဳ႕နယ္ရွိ အင္း၀ၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ေက်ာက္ဆည္ ၿမိဳ႕နယ္ရွိ ျမင္စိုင္းၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ တံတားဦး ၿမိဳ႕နယ္ရွိ ပင္းယၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ျမစ္သားၿမိဳ႕ နယ္ရွိ မိုင္းေမာေက်း႐ြာ ပင္လယ္ (မိုင္း ေမာ) ၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ စဥ့္ကိုင္ၿမိဳ႕နယ္ရွိ ပလိတ္ ေဒသ၊ ရတနာလာဘ မုနိဆုေတာင္းျပည့္ (ေႁမြ)ဘုရား၊ ဗန္းေမာ္ေက်ာင္းတိုက္၊ က်ိတ္ကုန္းေက်ာင္း၊ ပါဋလိေက်ာင္း၊ ေဗာဓိေက်ာင္း၊ေလးထပ္ေက်ာင္း၊ ေနာက္ ေတာ္ပါေက်ာင္း၊ သပိတ္က်င္းၿမိဳ႕နယ္ရွိ တေကာင္းၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ပုဂံေညာင္ဦးၿမိဳ႕ နယ္ရွိ ပုဂံယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ေဒသ၊ မြန္ျပည္နယ္ရွိ က်ိဳက္ထီး႐ိုးဘုရားႏွင့္ ေတာင္ထြတ္နယ္ေျမ၊ က်ိဳက္မေရာၿမိဳ႕ နယ္အတြင္းရွိ ခ႐ုံဂူ၊ ပဲခူးတိုင္းေဒသႀကီးရွိ ကေမၻာဇသာဒီနန္းေတာ္ရာ၊ ျပည္ၿမိဳ႕နယ္ ရွိ သေရေခတၱရာၿမိဳ႕ေဟာင္းႏွင့္ ပတ္ဝန္း က်င္၊ ႏြားထိုးႀကီးၿမိဳ႕နယ္ရွိ ၀တီးၿမိဳ႕ ေဟာင္း၊ ကရင္ျပည္နယ္ဘားအံၿမိဳ႕နယ္ရွိ ရေသ့ပ်ံဂူႏွင့္ ေကာ့ဂြန္းဂူ၊ တနသၤာရီတိုင္း ေဒသႀကီး ေလာင္းလုံးၿမိဳ႕နယ္ရွိ သာဂရ ၿမိဳ႕ေဟာင္း (ၿမိဳ႕ေဟာင္းေက်း႐ြာ)၊ ဧရာ ၀တီတိုင္းေဒသႀကီး ေျမာင္းျမၿမိဳ႕နယ္ရွိ ေျမာင္းျမၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ရခိုင္ျပည္နယ္ရွိ ေဝသာလီၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕ နယ္ရွိ ဓည၀တၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ စစ္ကိုင္းတိုင္း ေ႐ႊဘိုခ႐ိုင္ ဝက္လက္ၿမိဳ႕နယ္ရွိ ဟန္လင္း ၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ေခ်ာင္းဦးၿမိဳ႕နယ္ရွိ အျမင့္႐ြာ ေဒသႏွင့္ သုံးပန္လွ (အနိမ့္) ႐ြာေဒသ၊ ကန္႔ဘလူၿမိဳ႕နယ္ရွိ ေျမထူးၿမိဳ႕ေဟာင္း၊ ရွမ္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္း ေတာင္ႀကီးခ႐ိုင္ ႐ြာငံၿမိဳ႕နယ္ရွိ ျပဒါးလင္းဂူအမွတ္(၁)ႏွင့္ အမွတ္(၂)စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီလို ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းထားေသာ ဇုန္မ်ားတြင္ လူေနအိမ္ေျခေဆာက္လုပ္ ျခင္းအပါအဝင္ အေဆာက္အဦးမ်ား ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ စက္႐ုံ-အလုပ္႐ုံမ်ား တည္ေဆာက္ျခင္း၊ ဟိုတယ္မ်ားတည္ ေဆာက္ျခင္း၊ ၿခံစည္း႐ိုး ကာရံျခင္း၊ လမ္းေဖာက္လုပ္ျခင္း၊ ဆည္ေျမာင္းကန္ မ်ား တူးေဖာ္ျခင္း၊ ဓာတ္တိုင္မ်ား၊ ဆက္ သြယ္ေရးတာဝါတိုင္မ်ား စိုက္ထူျခင္း၊ ေျမကြက္မ်ား ေဖာ္ထုတ္ေနရာခ်ထား ျခင္း၊ ၿမိဳ႕႐ြာမ်ား တိုးခ်ဲ႕ျခင္း စတာေတြကို ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ ထိန္းသိမ္းေရး ဥပေဒနဲ႔ တားျမစ္ ကန္႔သတ္ထားပါတယ္။
၁၉၉၈ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ ၁၀ရက္ ေန႔မွာ ျပ႒ာန္းတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ ေဒသမ်ား ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းေရး ဥပေဒ အရ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ဆိုတာ သမိုင္း အရျဖစ္ေစ၊ ယဥ္ေက်းမႈအရ ျဖစ္ေစ၊ အႏုပညာ လက္ရာေျမာက္မႈအရ ျဖစ္ေစ၊ မႏုႆေဗဒအရျဖစ္ေစ တန္ဖိုးႀကီးမား ေသာေၾကာင့္ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းရန္ လိုအပ္သည့္ ေရွးေဟာင္း အထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္အအုံ သို႔မဟုတ္ ေရွးေဟာင္း ေနရာလို႔ ဆိုတယ္ (အခန္း၁၊ ပုဒ္မ၂-ပုဒ္မခြဲက)။ ေရွးေဟာင္းအထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္အအုံဆိုတာ ၁၈၈၆ ခုႏွစ္ မတိုင္မီ တည္ရွိေသာ သို႔မဟုတ္ ယဥ္ေက်း မႈအေမြအႏွစ္ဟု သတ္မွတ္ေသာ ေအာက္ပါ တို႔ ပါဝင္သည္။
(၁) ဗိသုကာလက္ရာ ေျမာက္သည့္ အေဆာက္အအုံ၊ ပုထိုး၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီး ေက်ာင္း၊ နန္းေတာ္၊ လူေနအေဆာက္ အအုံ ယင္းတို႔တြင္ ထုလုပ္ထားသည့္ ပန္းပု၊ ႐ုပ္တု၊ ေရးဆြဲထားသည့္ပန္းခ်ီ၊ (၂)သဘာ၀အေလ်ာက္တည္ရွိသည့္ သို႔မဟုတ္ လူတို႔ဖန္တီးသည့္ လူသားတို႔ ခိုေအာင္း ေနထိုင္ခဲ့ေသာ ဂူ၊ (၃) ကမၸည္း ေက်ာက္စာ၊ ေမာ္ကြန္း၊ (၄) လမ္း၊ တံတား၊ သခ်ႋဳင္းဂူ၊ သခ်ႋဳင္းရာ၊ တူးေဖာ္ ထားေသာ အေဆာက္အဦး အႂကြင္း အက်န္၊ (၅) ေရကန္၊ ၿမိဳ႕႐ိုး၊ တံတိုင္း၊ တံခါးမုခ္၀၊ က်ဳံး၊ ခံတပ္၊ ယင္းတို႔၏ အႂကြင္းအက်န္ လို႔ ဆိုတယ္( အခန္း၁၊ ပုဒ္မ၂- ပုဒ္မခြဲခ)။ ေရွးေဟာင္း ေနရာဆို တာကိုလည္း ၁၈၈၆ ခုႏွစ္မတိုင္မီက တည္ရွိေသာ သို႔မဟုတ္ ယဥ္ေက်းမႈအေမြ အႏွစ္ဟု သတ္မွတ္ေသာ တူးေဖာ္ေနဆဲ ျဖစ္သည့္သို႔မဟုတ္ တူးေဖာ္ျခင္းမျပဳရ ေသးသည့္ ၿမိဳ႕၊ ေရွးေခတ္လူတို႔ အေျခခ် ေနထိုင္ခဲ့ေသာ ေနရာ၊ ေရွးေဟာင္းအထိမ္း အမွတ္ အေဆာက္အအုံတည္ရွိခဲ့ ေသာေန ရာ သို႔မဟုတ္ ကုန္းလို႔ဆိုတယ္ (အခန္း၁၊ ပုဒ္မ၂-ပုဒ္မခြဲ ဂ)။
၂၀၀၉ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလ ၂၀ရက္မွာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေဒသမ်ား ကာ ကြယ္ ထိန္းသိမ္းေရးဥပေဒကို ျပင္ဆင္ သည့္ ဥပေဒဆိုၿပီး ျပ႒ာန္းပါတယ္။ ဒီျပင္ဆင္တဲ့ဥပေဒမွာ အထက္ေဖာ္ျပပါ ပုဒ္မ ၂၊ ပုဒ္မခြဲ ခနဲ႔ဂ မွာပါတဲ့ ၁၈၈၆ ခုႏွစ္မတိုင္မီကတည္ရွိေသာ စကားရပ္ကို ေရွးေဟာင္းအထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္အ အုံဟု ဦးစီးဌာနက စုံစမ္းစစ္ေဆးသည့္ ေနရက္မတိုင္မီ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ ကတည္ရွိ ေသာဆိုတဲ့ စကားရပ္နဲ႔ အစားထိုးပါတယ္။
အစိုးရသစ္လက္ထက္ျဖစ္တဲ့ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ ဩဂုတ္လ ၈ရက္ေန႔မွာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေဒသမ်ား ကာကြယ္ထိန္းသိမ္း ေရးနည္းဥပေဒကို ျပ႒ာန္းပါတယ္။
ဘာျဖစ္လို႔ ဥပေဒေတြ ေလၽွာက္ ႐ြတ္ေနတာလဲလို႔ေမးရင္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ ကို ထိန္းသိမ္းဖို႔ ဥပေဒေၾကာင္းအရ ေျပာဖို႔ လိုလာပါတယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၁၀ရက္ ေလာက္က မိတ္ေဆြေတြလည္း ေျပာ တယ္။ တနသၤာရီ အပတ္စဥ္ဂ်ာနယ္မွာ လည္း သတင္းပါလာတယ္။ အေဆာက္ အဦးေတြေဆာက္လို႔ ၿမိဳ႕႐ိုးေတြ၊ က်ဳံးေတြ ေပ်ာက္ဖို႔ ရွိလာတယ္။ ေမာေတာင္-ၿမိတ္ လမ္းဖြင့္လို႔ ရွမ္း (ယိုးဒယား)ေတြ အစုလိုက္ အၿပဳံလိုက္ ဝင္ေတာ့မယ္။ ဒီၿမိဳ႕ကို မကာ ကြယ္ထားရင္ ျပစရာ သက္ေသအေထာက္ အထားေတာင္ ရွိမွာမဟုတ္ေတာ့ဘူး။
ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ အစိုးရ ယဥ္ေက်းမႈဝန္ႀကီးဌာန ေရွးေဟာင္း သုေတသန ဦးစီးဌာန (ရန္ကုန္)ရဲ႕ တနသၤာ ရီၿမိဳ႕ေဟာင္း ပထမအႀကိမ္ ပဏာမ ကြင္း ဆင္း တိုင္းတာျခင္းႏွင့္ စမ္းသပ္တူးေဖာ္ သုေတသနလုပ္ငန္း အစီရင္ခံစာ (၁၉၉၈-၁၉၉၉) ရွိပါတယ္။ ဒီ အစီရင္ခံစာအရ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းဟာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေဒသမ်ား ကာကြယ္ထိန္းသိမ္း ေရးဥပေဒ (၁၉၉၈ခု) ေဖာ္ျပခ်က္အရ ၁၈၈၆ခု ထက္လည္း ေစာတယ္။ ယဥ္ေက်း မႈ အေမြအႏွစ္ေဒသမ်ား ကာကြယ္ထိန္း သိမ္းေရး ဥပေဒကို ျပင္ဆင္သည့္ ဥပေဒ (၂၀၀၉) အရ ေရွးေဟာင္း အထိမ္း အမွတ္ အေဆာက္အအုံဟု ဦးစီးဌာနက စုံစမ္းစစ္ေဆးသည့္ ေန႔ရက္မတိုင္မီ ႏွစ္ ေပါင္း ၁၀၀ က တည္ရွိေသာဆိုတဲ့ စကားရပ္ထက္လည္း ေစာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းဟာ ယဥ္ ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ ေဒသတစ္ခု ျဖစ္ပါ တယ္။
အထက္ေဖာ္ျပပါ အစီရင္ခံစာအရ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းကို ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၁၄ ရက္ေန႔ ကေန မတ္လ ၃ ရက္ေန႔ အထိ ၁၈ ရက္ၾကာ စမ္းသပ္ တူးေဖာ္ သုေတသန လုပ္ခဲ့တယ္။ ဒီလို မလုပ္ခင္ (၁၉၅၃-၁၉၅၄)မွာ ေရွးေဟာင္း သုေတသန ၫႊန္ၾကားေရးဝန္ ဦးလူေဖဝင္း ေရာက္ရွိ မွတ္တမ္းတင္ဖူးတယ္လို႔ ဆို တယ္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္း႐ုဲ႕ ပုံစံက အဝိုင္းလည္း မဟုတ္၊ စတုဂံလည္းမဟုတ္ တဲ့ မညီညာေသာ အနားရွိတဲ့ ခတၱဇပုံလို႔ ဆိုတယ္။ တနသၤာရီျမစ္ႀကီးနဲ႔ တနသၤာရီ ျမစ္ငယ္ဆုံရာမွာရွိၿပီး ၿမိဳ႕အက်ယ္က မိုင္ ဝက္ခန္႔ ရွိတယ္။ ၿမိဳ႕ဧရိယာက (၁.၈၉) စတုရန္းမိုင္လို႔ ဆိုတယ္။
ၿမိဳ႕ရဲ႕ေလးဘက္ ေလးတန္မွာ အုတ္ ၿမိဳ႕႐ိုးေတြ ထင္ထင္ရွားရွား အခိုင္အမာ ရွိေသးတယ္လို႔ ေဖာ္ျပထားတယ္။ ဦးႀကီး စိန္ရဲ႕ တနသၤာရီတိုင္း ၿမိတ္ရာဇဝင္ေတာ္ ႀကီးမွာ ၿမိဳ႕လုံးပတ္လည္သည္ ကိုက္ ေပါင္း ၅၆၇၀၊ ၿမိဳ႕႐ိုးမွာ ေျမဝင္ (၃)ေတာင္၊ ေျမေပၚ(၈)ေတာင္ရွိၿပီး ၿမိဳ႕တံခါးေပါင္ (၈)ခု၊ မလြယ္တံခါး(၂)ခုလို႔ ေဖာ္ျပထား တယ္။
ဦးႀကီးစိန္ရဲ႕စာအုပ္မွာ တနသၤာရီ ၿမိဳ႕ကို လင္းဇင္းမင္းရဲ႕ သားေတာ္ ဧက ဒယ္ရာဇာမင္းက ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၆၃၅ခု (ခရစ္ႏွစ္၁၂၇၃ခု)မွာ တည္တယ္လို႔ ဆို တယ္။ ေရဖ်က္လို႔ ၿမိဳ႕တည္မရဘူး။ မယ္ ေအာင္သာကိုစေတးၿပီး ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၆၃၉ခု ( ခရစ္ ၁၂၇၇ခု) ေရာက္မွ ၿမိဳ႕ တည္တာ ေအာင္ျမင္တယ္လို႔ ဆိုတယ္။ တနသၤာရီ ၿမိဳ႕သစ္ရာဇဝင္အရ ေသာဟီက ရာဇာမင္းက ေကာဇာ သကၠရာဇ္ ၇၅၃ခု ၉ ( ခရစ္ ၁၃၉၁ခု)လို႔ ေဖာ္ျပထားတယ္။ ၁၉၂၁ခုႏွစ္ထုတ္ အဂၤလိပ္ ၿမိတ္ခ႐ိုင္ ေဂဇက္တီးယား မွာလည္း ေအဒီ (ခရစ္) ၁၃၇၃မွာ ယိုးဒယားေတြ တနသၤာရီကို တည္ေၾကာင္း ဆိုတယ္။
အခိုင္မာဆုံး သက္ေသအေထာက္ အထားအရ ပုဂံေခတ္ နရပတိစည္သူ (စည္သူ၂) လက္ထက္ သကၠရာဇ္ ၅၅၈ ခု (ခရစ္ ၁၁၉၆ခု) ေရးထိုးခဲ့တဲ့ ဓမၼရာဇက ေက်ာက္စာပါ ႏိုင္ငံေတာ္ အက်ယ္အဝန္း တြင္ ေတာင္ဘက္ေဒသကို ေဖာ္ျပရာတြင္ တနင္သာရိ (တနသၤာရီ)လို႔ အတိအက် ၫႊန္းပါတယ္။ ဒီေက်ာက္စာ ေဖာ္ျပခ်က္ အရဆိုရင္ တနသၤာရီၿမိဳ႕တည္တာ အနည္း ဆုံးနစ္ ၂၀၀ ေလာက္ ေစာအုံးမယ္။
တနသၤာရီတိုင္းေဒသႀကီးရဲ႕ နာမည္ ေတာင္မွ ဒီၿမိဳ႕ေဟာင္းရဲ႕ နာမည္ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ တနသၤာရီတိုင္းသားေတြ အား လုံးအေနနဲ႔ ဒီၿမိဳ႕ေလးနဲ႔ သက္ဆိုင္ပါ တယ္။ တနသၤာရီတိုင္းသားေတြအေနနဲ႔ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေလးကို ယဥ္ေက်းမႈအေမြ အႏွစ္ေဒသအျဖစ္ သတ္မွတ္ၿပီးသားျဖစ္ ပါတယ္။ အစိုးရမင္းမ်ားဘက္ကသာ အသိအမွတ္ မျပဳတာပါ။
ဒါေၾကာင့္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းကို ဥပေဒအရ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ ေဒသ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းေရးဇုန္အျဖစ္ အျမန္ ဆုံး သတ္မွတ္ႏိုင္ေရးကို တနသၤာရီတိုင္း သားမ်ားအားလုံး ပူးေပါင္းေဆာင္႐ြက္ၾက ပါစို႔လို႔ တိုက္တြန္းလိုက္ပါတယ္။
